Pripreme i početak rata
Pred samo izbijanje rata SDS počinje naoružavati lokalno srpsko stanovništvo odano toj stranci, gdje se posebno vrši masovno naoružavanje u okolnim selima Zimča te selu Čekrčići koje je ostalo pod srpskom kontrolom do kraja rata. Što pojedinačno i organizovano preko SDA, Visočko stanovništvo se počinje naoružavati. Tada biva spriječeno izvoženje i odvlačenje prehrambenih artikala i vojne opreme od strane JNA iz visočkih kasarni. U tom periodu se formiraju krizni štabovi u mjesnim zajednicama te se formira prvi vod Patriotske lige. U periodu kada Sarajevo biva blokirano barikadama SDS pripadnika, Visočke patriote odlučno daju do znanja da se ne predaje uprkos otvorenim prijetnjama.
6. aprila 1992. proglašava se vanredno stanje što rezultira postrojavanjem Protivdiverzantskog voda TO. Već od aprila 1992. počinje doturanje naoružanja prema Sarajevu, tačnije od 22. aprila kada se vrši prevoz oružja šumskim putem Visoko – Kralupi – Čifluk – Rakovica. Uz pripremanje odbrambenih snaga vršen je stalni pritisak na Srbe da predaju svo naoružanje iz kasarni “Ahmet Fetagahić” i “Majevica”. 25. aprila oko 12 sati popodne Srbi napuštaju kasarnu Ahmet Fetagahić te iza sebe ostavljaju doslovno krš i prelaze u kasarnu Majevica u kojoj je bilo smješteno skoro svo naoružanje. Sljedećeg dana novoformirane jedinice TO Visoko vrše opsadu i napad na kasarnu Majevica i pri tom zarobljavaju 7 srpskih vojnika te osvajaju skoro svo naoružanje (preko 2000 cijevi, velike količine municije i materijala i tako dalje).
Dio naoružanja koji je zarobljen biva raspoređen novoformiranim jedinicama, dok se dio naoružanja opet prebacuje za Sarajevo čije je obezbjeđenje vršio vod Patriotske lige a kretao se putem Visoko – Goduša – Vela – Crkvica – Ahatovići. 3. maja 1992. pripadnici svih jednicia u Visokom i okolini vrše prvi kombinovano artiljerijsko–pješadijski napad na srpska uporišta u Ilijašu, Sovrlama, Ljubinićima i Čekrčićima što je izazvalo šok i pometnju među srpskim snagama koji su bili primorani skrenuti svoje snage sa pravca Sarajeva. To je pomoglo u odbrani glavnog grada koji je svoju odlučujuču bitku vodio upravo 2. i 3. maja kada su Visočke jedinice izvršile napad.
Istog dana je dobijena i prva bitka za Visoko gdje je TO razoružao pripadnike SDS-a na području Goduše, Kula Banjera i Ravni. Nažalost, to je bio dan kada su srpske snage izvršile kukavički napad iz artiljerijskih oružja pucajući nasumice po užem gradskom stambenom jezgu što je odnijelo prve civilne žrtve. U istom periodu zračne jedinice sprskih snaga napadaju industrijske, vojne i civilne objekte u Visokom.
Poluokruženje
Paravojne jedinice SDS-a jačine odreda blokiraju put Visoko – Kakanj te stavljaju Visoko u poluokruženje. 20. maja 1992. se formira Vod vojne policije, te PVO (Protiv vazdušna odbrana). Kraj maja i početak juna 1992. je obilježen u znaku priprema za deblokadu Sarajeva sa jedinicama iz susjednih općina. Nažalost, vrijeme napada je otkriveno tako da su srpske snage već 3. juna, dan prije napada visočkih jedinica, napale položaje TO-a. Borba se nastavila te trajala neprekidno tri dana i dvije noći gdje nijedna strana nije ostvarila bitniji uspjeh. Tom prilikom su jedino jedinice MAD-a (mješoviti artiljerijski divizion) nanijele značajnije gubitke u artiljerijskom okršaju sa srpskim snagama.
Zimča koja se nalazila na putu između Visokog i Kaknja, i koja je dovodila Visoko u poluokruženje i nezahvalnu poziciju, je konačno oslobođena 20. juna u odličnoj akciji svih visočkih jedinica u kojoj je nanesena velika šteta neprijatelju, oduzeta velika količina naouržanja, te zarobljena ili pobijena većina srpskih snaga. Uprkos tome vodeći časnici i komandiri SDS-ovih pripadnika su prebjegli preko Kiseljaka, odnosno HVO teritorije koji ih je uz dogovor pustio bez okršaja. Time je Visočka općina stavljena pod skoro potpunu kontrolu TO-a. Jedino je ostao problem sela Čekrekčije koje je bilo teško dostupno radi prirodnog položaja.
Podrška sarajevskom ratištu
Visočki borci uz pomoć dalekometnih oružja (TH-152mm – Nora) vrše podršku sarajevskim borcima te u isto vrijeme vrše direktna dejstva po neprijatelju u Lukavici, Dobrinji, Nedžarićima, Rajlovcu, Vogošći i Semizovcu. Za to su visočki borci 24. juna pohvaljeni od strane Sefera Halilovića. U augustu počinju pripreme za deblokadu Sarajeva koja će se odigrati 22. augusta 1992. i trajat će do 28. augusta. Uprkos početnom uspjehu, Sarajevo nije deblokirano, no oslobođena je linija Rezervoar – Mala Kota te je potisnut neprijatelj u dubinu od 1km. Sljedećeg dana, 29 augusta, srpske snage vrše vazdušni napad na snage ARBiH koje su prošle netaknute, što nije zaobišlo tekstilnu fabriku Vitex koju su sprski avioni uništili.
TO BiH se transformiše u ARBIH, te se 10. septembra formira 4. brdska brigada – Visočka. 23. decembra “Tufina četa” uz artiljerijsku podršku MAD-a djelomično oslobađa put Visoko – Buci – Kiseljak. Ponovo, 28. decembra vrši se pokušaj deblokade Sarajeva u kojem su učestvovale Visočka, Zenička, Busovačka te 7. muslimanska brigada. Deblokada biva neuspješna, nemogućnost armije odnosno nedostatak teških oružja je onemogućio zadržavanje bilo kakvih linija duže vrijeme. U tom periodu Visočka brigada prerasta u 302. mtbr (motorizovanu brigadu).
ARBiH – HVO sukob
Krajem januara raste napetost između Armije BiH i HVO-a te dolazi do otvorenih napada od strane HVO-a na stanovništvo sela Kaćun, općina Busovača. 27. januara jedinice 302.mtbr u sudjelstvu sa jedinicama ŠTO Visoko i 17. krajiške osujećuju te namjere HVO-a te presijecaju ih, onemogućujući blokadu grada Fojnice. Tom prilikom je pod kontrolu 302.mtbr stavljena plinara u Koklotima što će se kasnije pokazati kao izuzetan strateški potez. Krajem februara i početkom marta 1993., 1. protivdiverzantski odred ŠTO Visoko u sastavu 302.mtbr učestvuje u odbrani Nabožića, Višnjića i Korita na ilijaškom ratištu.
U julu 1993. najbolji pripadnici visočkih jedinica “Sjenke” učestvuju u uspješnoj odbrani i najžešćim okršajima sa HVO-om na području Fojnice koja će se do kraja rata odbraniti nekoliko puta. 2 novembra jedinice ARBiH iz Visokog i susjednih općina zauzimaju Vareš, koji je bio pod kontrolom HVO-a, sa minimalnim gubicima. Dolazi do ponovne transformacije jedinica, pa tako 302.mtbr prerasta u 2 brdske brigade – 315.bbr i 316.bbr. Kraj 1993. i početak 1994. će označiti smanjena borbena dejstva između ARBiH i HVO, i konačno obustavljanje dogovaranjem Federacije.
Pripreme za deblokadu
U januaru, IDČ (Izviđačko diverzantska četa) iz Visokog uspješno učestvuje u odbrani Olova. Poslije određene pripreme brigade iz Visokog, Kiseljaka i Fojnice 14. aprila 1994. oslobađaju Veliki i Mali Hum, selo Zišci i Brda, te Rakoč i Mođevačko brdo 4. maja 1994. Nakon uspješno izvedenih operacija i oslobađanja teritorija na Čemerskoj planini i Nišićkoj visoravni, visočke se brigade raspodjeljuju po oslobeđnim teritorijama u svrhu odbrane istih.
Posljedni dani 1994. su donijeli primirje između ARBiH i agresorskih snaga koje će iskoristiti za bolje naoružavanje unatoč teškim uslovima i embargu. U tom periodu sve jedinice od Visokog pa do Olova bivaju prekomandovane u 16. diviziju KoV-a, dok se od 321.bbr formira 146. lahka brigada. Nakon isteka primirja 146. bbr se prebacuje na treskavičko ratište gdje 3. juna 1995. učestvuje u oslobađanju Peštera i Kozljena, dok 5. juna učestvuje u odbrani objekata Malo vratilo i Surdup.
Za to vrijeme u Visokom su trajale pripreme za deblokadu Sarajeva, te su u tu svrhu u Visoko pristigle jedinice 7. korpusa. Operacija deblokade glavnog grada je počela u 1 sat ujutro, 15. juna 1995., a sat prije početka srpske snage su srušili most na autoputu u Čekrekčijama što je dodatno otežalo već neprohodne linije. Prvi okršaji su se desili sa svitanjem, oko 3 sata i dok je vrijeme odmicalo mogućnost proboja je bila manja. Na to su uticala dva faktora. Prvi je bio sama utvrđenost linija sa pravca Visokog prema Sarajevu, koja je tokom 4 godine konstatno dograđivana i utvrđivana. Drugi je bio nedozvoljavanje HVO-a da se napad vrši sa pravca Kiseljaka tako da se napad morao vršiti iz Visokog prema Sarajevu gdje je skoro bilo nemoguće izvršiti proboj, barem bez zračne podrške, u što su se uvjerile jedinice 7 korpusa.
U toku operacije na Visoko je bačeno bezbroj granata te šest modifikovanih aviobombi. Dejtonskim sporazumom je okončan rat te uklonjene sve ratne linije oko Visokog.
Ishod
Tokom ratnih godina visočki borci su imali stalne uspjehe zbog kojih je i Visoko opstalo uprkos nepovoljnom položaju. Tokom čitavog rata su vršena doturanja oružja prema Sarajevu i drugim gradovima, najčešće šumskim putevima, često su visočki borci i komandanti ginuli na putu. Nekoliko puta, od 1992. do 1995. su vršeni pokušaji deblokade glavnog grada. Sve je to imalo svoju cijenu. Visoko je izgubilo 297 svojih boraca, 600 njih su postali invalidi, dok je poginulo nekoliko stotina civila. 23 visočka borca su dobila najveće odlikovanje Zlatni ljiljan, dok je 19 pripadnika MUP-a dobilo Zlatnu policijsku zvijezdu.