Na travničkoj općini pripreme za oružani otpor agresoru vršene su u organizaciji Stranke demokratske akcije (SDA), odnosno, vojnog krila ove stranke – Patriotske lige, koja je i na ovim prostorima imala svoju infrastrukturu, a koji su radili na fonniranju jedinica i pripremi za odbranu od agresije.
Posebno mjesto zaslužuje podatak da je u zaseoku sela Zagrađe zvanom Luke, nedaleko od Mehurića, 07. i 08. februara 1992. godine održano Savjetovanje regionalnih komandanata Patriotske Lige za BiH, na kome su razmijenjene informacije sa terena i utvrđena Direktiva za odbranu suvereniteta BiH. Ne treba zaboraviti ni ulogu “Zelenih beretki” sa Starog grada u Travniku i formiranih jedinica PL, koje su se odmah nakon donošenja odluke o ukidanju starog RŠTO i formiranju novog ŠTORBiH stavile pod komandu OpŠTO Travnik, a njihovi borci, zajedno sa pripadnicima MUP pružili prvi otpor agresoru.
Odluka Predsjedništva SRBiH donesena na 65. sjednici, održanoj 8.4.1992. godine o ukidanju starog i formiranju novog Štaba TORBiH, te Odluka Predsjedništva RBiH o objedinjavanju svih naoružanih snaga na teritoriji RBiH, od 9.4.1992. godine, na travničkoj općini intenzivirane su aktivnosti na pripremi i organiziranju oružanog otpora agresoru koji je već realizirao svoje aspiracije posjedanjem Komara na granici općina Travnik i Donji Vakuf, te Vlašića, a sve po supozicijama izvodenja vojnih vježbi. Po naređenju novog komandanta ŠTORBiH dotadašnji radnici OpŠTO Travnik izjasnili su se po pitanju lojalnosti novoj komandi. Bez obzira na različitu nacionalnu strukturu, svi su iskazali lojalnost novom štabu.
Otpočelo je evidentiranje dobrovoljaca za TO, kojih je nemali broj, ali koji se nisu mogli odmah mobilizirati, jer je nedostajalo naoružanja i opreme. S drugcže strane, vladajuće stranke su se dogovorile o sastavu novog OpŠTO Travnik. Po raspodjeli vlasti između HDZ-a i SDA dogovoreno je i već ranije realizirano, da sekretar Sekretarijata odbrane općine Travnik bude Hrvat, a da komandant TO bude Bošnjak. Ovo je realizirano još u septembru 1991. godine i imenovani su bili uključeni u organizaciju otpora od tog perioda. Općinski štab TO Travnik, u novonastaloj situaciji, na osnovu dogovora stranaka pobjednica, trebao se popuniti sa po šest osoba iz svakog naroda. No, nije se gledala njihova stručna kvalifikacija, nego im je mjesto u Štabu dato, u izvjesnom smislu, kao nagrada za dotadašnji rad. Od tog trenutka može se pratiti i opstrukcija od strane HVO-a. Bošnjaci, odredeni od strane SDA za popunu Štaba, dolaze na nove dužnosti, dok HVO odugovlači sa popunom svojim kadrovima, uz obećanje da će uputiti svoje ljudstvo, uporedo radeei na formiranju postrojbi HVO-a kao odvojenih oružanih snaga, koje po instrukcijama iz Gruda ne priznaju TORBiH, niti legalne organe OpŠTO Travnik je na terenu mnogobrojne seoske i mahalske jedinice, radi lakšeg rukovođenja i komandovanja, objedinio pod komandu rejonskih štabova TO (RjŠTO). Tako su u Biljanskoj dolini fomfirani: RjŠTO Mehuriči sa KM u OŠ Mehuriči, a objedinjavao je čTO Mehuriči, čTO Višnjevo, čTO Dub, čTO Gluha Bukovica, čTO Suhi Do, ZTO Zagmde, čTO Orahovo i čTO Jezerci; RjŠTO Han-Bila, sa KM u OŠ Han Bila, objedinjavao je: čTO Han-Bila, čTO Pode, čTO Zolote, ČTO Kljaci, čTO Čukle; RjŠTO Krpeljići sa KM u Krpeljičima objedinjavao čTO KrpeIjići, čTO Maline, ČTO Mosor i vT0 Velika Bukovica. U Lašvanskoj dolini formirani su rejonski štabovi: RjŠTO Travnik, koji je objedinjavao čete TO “Centar”, “Stari Grad”, Kalibunar, Kalibunar 2, “Hermes”, Bojna, Bašbunar, Sportsku četu, Zaštitni vod i Vod TO Oraše; RjŠTO Turbe objedinjavao je tri streljačka voda, Prateći vod, Radni vod, Vod MB, te sanitetsko, intendantsko i odjeljenje veze. Na direktnoj vezi OpŠTO Travnik bili su Prvi travnički odred, Odred TO Karaula, Baterija MB 120 mm, Zaštitno-štabna četa i Vod VP i Vod veze DPZ. Po Pregledu štabova i jedinica pod komandom OpŠTO Travnik, kojeg OpŠTO dostavlja pretpostavljenoj komandi, Okružnom štabu TO Zenica, 23.5.1992. godine, vidljivo je da je RjŠTO Mehurić sa potčinjenim jedinicama brojao 942 borca, RjŠTO Han Bila – 592, RjŠTO Krpeljići – 349, RjŠTO Travnik – 765, RjŠTO Turbe – 248, OdTO Travnik – 39, OdTO Karaula – 439, Baterija MB 120 mm – 60, Zaštitno-štabna četa – 280, Vod VP – 30 i Vod veze – 31 borca. Ako se uzmu u obzir i 24 pripadnika OpŠTO Travnik, u TO općine Travnik je bilo 4.199 pripadnika. Treba imati na umu da je samo mali dio ljudstva privatno imao neko od naoružanja. Procenat naoružanog ljudstva kretao se oko 10%, tako da se ne može govoriti o gotovim jedinicama, kako je to prikazano u navedenom pregledu.
Na novu transformaciju jedinica i štabova nije se dugo čekalo. Usitnjene jcdinice nisu omogućavale izvodenje značajnijih borbenih dejstava, te su jedinice na nivou RjŠTO objedinjene u odrede, tako da su vrlo brzo nastali: Prvi i Drugi travnički, Turbetski, Karaulski, te Vlašički odred, zatim – Odred “Gradina”, Odred Han Bila, Odred Mehurići, Odred “Hum” (Kipeljiči) i Odred “Ljuta greda”. Još jedna jedinicaje formirana u Travniku, a koja je kasnije imala značajnu ulogu. U početku se zvala Muslimanske snage, a kasnije Udarni odred muslimanskih snaga. Nešto kasnije, borci ove jedinice su većinom prešli u Prvi bataljon 7. muslimanske bbr. Pažnje vrijedna je i jedinica formirana kao Bataljon Patriotske lige od ljudstva uglavnom iz Biljanske doline. Svc navedene jedinice su bile formirane na teritorijalnom principu. Značajno mjesto i ulogu, možda i presudnu, imale su jedinice koje su formirane na području općine Travnik od dobrovoljaca, te izbjeglih i prognanih osoba. To se u prvom redu odnosi na Sedmu krajišku brigadu, koja je stigla u Travnik iz Hrvatske (mjesto formiranja i obuke je Klana) preko Rogoja. Bila je smještena u školi u Han Bili. Tu je i Prvi krajiški bataljon, koji je u Travniku formiran od izbjeglih lica iz Bosanske Krajine. Ovaj bataljon je zajedno sa izbjeglicama i postrojbom HVO-a, bio smješten u kasami bivše JNA u Travniku. lako je imala status brigade, Sedma krajiška brigada je bila jačine jednog bataljona, ali dobro opremljena i odlučna jedinica, sastavljena od dobrovoljaca. U svom sastavu je imala i Hrvata (jedan od komandira četa je bio Hrvat). I jedna i druga jedinica su imale značajan doprinos u odbrani Jajca, te u aktivnim b/d na travničkoj općini. One će biti osnova za formiranje Sedamnaeste krajiške brdske brigade (17. kbbr.). Pored ovih jedinica, od prognanika sa područja općine Kotor Varoš formiran je i Sipraški bataljon. Bila je to četa dobro naoružanih i odlučnih boraca, koji su se do momenta priključenja redovima Armije RBiH borili zajedno sa HVO-om kao pripadnici Druge kotorvaroške bojne na platou Vlašića, sa tendencijom da jednog dana dostigne popunu samostalnog bataljona. Slijedi formiranje travničkih brigada Armije RBiH. Nakon sagledavanja stanja na području Srednje Bosne, ŠVK OSRBiH je 9.11.1992. godine naredio: “…na teritoriji općine Travnik formirati: jednu motorizovanu brigadu, jednu brdsku brigadu, jedan do dva protivdiverzantska odreda. Općinske štabove TO sa prištapskim jedinicam preformirati u opštinske štabove odbrane.
Popunu ratnih sastava vršiti preraspodjelom ljudstva i MS iz svih do sada formiranih oružanih sastava na teritoriji općine. Popunu jedinica sa v/o kritičnih VES-ti vršiti na eksteritorijalnom principu. Rok za realizaciju ovog naređenja bio je 21. 12.1992. godine. Opštinski štab Teritorijalne odbrane Travnik (OpŠTO, OpŠO, Štab OS Travnika) u različitim vremenskim periodima dobijao je drugačije ime, u skladu sa transformacijom OSRBiH, ali je uvijek imao isti zadatak: objediniti djelovanje svih naoružanih formacija na prostoru općine Travnik u odbrani od neprijatelja i oslobadanju privremeno zaposjednutih teritorija od strane agresora. Pored rukovođenja i komandovanja na prostoru travničke općine, OpŠT0 Travnik je imao značajnu ulogu i u formiranju, popuni i opremanju brigada Armije RBiH sa travničke općine. Komandant OpŠ0 Travnik je, na osnovu Naredenja ŠVK o formiranju brigada, svojim naredenjem regulirao da se odredi Lašvanske doline preformiraju u 312. motorizovanu brigadu, a da se odredi Biljanske doline, Šipraški bataljon i Bataljon PL preformiraju u 306. brdsku brigadu, koja je formirana 20. decembra 1992. godine. U početnoj fazi formiranja komande ovih brigada su sc u potpunosti oslanjale na infrastrukturu OpŠT0 Travnik. OpŠT0 Travnik je nastavio sa funkcionisanjem sve do kraja oktobra 1993. godine, kada je ŠVK donio naredenje o organizacijskitn promjenama u zoni odgovomosti 3. korpusa Armije RBiH, kojim je naredeno rasformiranje opštinskih štabova odbrane. Pored navedenih jedinica, na travničkoj općini su u daljem toku rata bile formirane i druge komande i jedinice: 27. brdska brigada, 37. muslimanska lahka brigada, te Odred “EL-Mudžahidin”.