Sarajevska operacija je, kao i svi raniji pokušaji deblokade Sarajeva, prilično kontraverzna i dosta neistražena tema, barem sa stajališta oficijelne historiografije odbrambeno-oslobodilačkog rata (naravno ako možemo reći da takva historiografija uopšte i postoji). O toj temi su najviše pisali tzv. “nezavisni mediji” i to iz svoje i perspektive svojih sponzora tj. namjere da se omalovaži, obesmisli i obezvrijedi titanska oslobodilačka borba ARBiH. Takvi “tekstovi” su bili praćeni neizbježnim “žutilom” i pokušajima da se, ne samo operacija, nego i namjera iza same operacije kao i ljudi koji su je naredili, planirali i vodili, učini kontroverznom i to pod sloganom dogovorenog rata. Takva propaganda, uz dodatno siromaštvo relevantne ili stručne literature i uz još jednom potvrđeni princip da “uspjeh ima stotinu očeva a poraz je siroče”, je ovu temu tabuizirala i učinila podložnom mnogim sasvim proizvoljnim tumačenjima i analiziranjima od kojih su neka vrlo zlonamjerna. U cilju rasvjetljavanja ove teme donosimo vam u nekoliko sljedećih nastavaka jedan broj relevantnih tekstova iz nama dostupnih vjerodostojnih izvora koji ma kako fragmentarno, radi svoje maloborojnosti, za sklapanje cijele slike za tako opširnu i duboku temu, ipak mogu doprinijeti formiranju vjerodostojnije i cjelovitije analize o tome kako je došlo do Sarajevske operacije, kako je ista tekla i zašto je pretrpila neuspjeh.
Citirani izvori:
– 4.2 Sarajevska operacija – Armija Republike Bosne i Hercegovine – Nastanak, Razvoj i Odbrana zemlje – knjiga druga”, str.121(127)-144; General Rasim Delić.
-The Sarajevo Breakout Attempt, June 1995 – Balkan Battlegrounds: A Military History of the Yugoslav Conflict, 1990-1995, The Central Intelligence Agency
-Operacija deblokade grada Sarajeva (15.6.1995-31.7.1995) – Opsjednuti grad Sarajevo, str. 325-330; Zijad Rujanac
-Borbeni uspjesi 111.Viteške brdske brigade u okviru Sarajevske Operacije juna 1995.godine – 1.slavna i viteška brigada, str. 491-495; Ibrahim Dervišević
…U aprilu 1995. artiljerija srpskog agresora je više djelovala po urbanom dijelu grada, prigradskom naselju Hrasnica i po Igmanskom putu. Od artiljerijskih udara agresora poginulo je četvero, a ranjeno 20 građana, većinom učenika. Tokom maja srpski agresor je pojačao artiljerijska djelovanja po Sarajevu. Tako je 7.maja u blizini tunela “D-B” u Butmiru ubio 10, a ranio 40 osoba. Od artiljerijskih djelovanja po Dobrinji 18.juna poginulo je 9 a ranjeno 12 građana. Agresor je samo tri dana kasnije, 21.juna, ubio 6, a ranio 15 građana. Agresorske snage su 26.maja radi zaštite od avionskih udara NATO-a počele zarobljavati pripadnike UNPROFOR-a. Istog dana je agresor prekinuo napajanje Sarajeva vodom, strujom i zemnim gasom. Tako se Sarajevo ponovo našlo u veoma složenoj situaciji, kao i u prve dvije ratne godine. Građane BiH je teško pogodilo rušenje helikoptera od strane vojske tzv. RSK 28.maja 1995. Helikopter se srušio nad teritorijem Hrvatske i u toj nesreći su poginuli Irfan Ljubljankić, ministar vanjskih poslova RBiH, Izet Muhamedagić, pomoćnik ministra pravde RBiH, Mensur Ćabulić, savjetnik u ambasadi RBiH u Hrvatskoj i Fadil Pekić, pratilac dr. Ljubljankića(Ministar vanjskih poslova RBiH Irfan Ljubljankić je sa svojim saradnicima nekoliko dana ranije bez problema helikopterom doletio iz Zagreba u Bihać. Radilo se o helikopteru u vlastištvu ARBiH koji je sa zagrebačkog aerodroma prevozio naoružanje, opremu i municiju za 5.korpus. Helikopterima su pilotirale najčešće strane posade za novčanu nadoknadu. Zbog nepažnje u korištenju sredstava veze, naročio satelitskih telefona, prislušna služba tzv.RSK je saznala za let helikoptera iz Bihaća u Zagreb. Helikoter je srušen nakon 10 minuta leta od Ćoralića i 30 km u okupiranom dijelu Hrvatske).Nakon prekida snabdijevanja Sarajeva strujom, vodom i gasom, stanje u Sarajevu se pogoršavalo iz dana u dan. Građani su bili izloženi svakodnevnim artiljerijskim udarima agresora, ali je Sarajlije posebno pogađala složena humanitarna situacija.
Generalštab ARBiH i komanda 1.korpusa su preduzimali maksimalne napore da se održi visok nivo borbene spremnosti jedinica Armije u Sarajevu. Komandant i stručne ekipe GŠ-a ARbiH su organizovano i planski obilazili korpuse, uvjeravali se u stanje u tim jedinicama inicirajući preduzimanje mjera na otklanjanju utvrđenih nedostataka i propusta. Tokom povremeno organizovanih sastanaka sa komandantima korpusa i komandantima ostalih potčinjenih komandi komandant Generalštaba ARBiH im je definisao nove i korigovao zadatke iz direktive GŠ-a za 1995. godinu shodno situaciji u zemlji i na ratištu (Na sastanku komandanta GŠ-a ARBiH sa potčinjenim komandantima 24. i 25. aprila 1995. godine potencirano je da se borbena djelovanja planiraju i izvode shodno Direktivi za 1995. godinu s tim da se može istovremeno izvoditi samo jedna operacija na nivou ARBiH, uz obavezno odobrenje, prisustvo i neposredan uticaj GŠ-a ARBiH, a u zonama odgovornosti korpusa jedan boj uz odobrenje komandanta GŠ-a, te više borbi. Već na sljedećem sastanku sa komandantima 6.maja 1995. godine, komandant GŠ-a ARBiH je potencirao tešku situaciju u Sarajevu i potrebu da se hitno vojnički pomogne napaćenim Sarajlijama. Komandant GŠ-a je komandantima 1. i 4.korpusa sugerisao da izvrše procjenu, a potom pripreme za operaciju ka Goraždu radi spajanja sa 81.divizijom. U slučaju uspjeha navedene operacije stvorili bi se povoljniji uslovi i za deblokadu Sarajeva).
Međutim situacija u Sarajevu se pogoršavala iz dana u dan. Zbog očigledne nemoći i nehtijenja međunarodne zajednice da pomogne Sarajevu, mada je na to bila obavezna shodno brojnim rezolucijama, odlukama i ultimatumima, predsjednik Predsjedništva RBiH Alija Izetbegović, u funkciji čelnog dužnosnika kolektivnog civilnog komandanta, na sastanku 19.maja sa s najvišim komandnim kadrom ARBiH naredio je da se u što kraćem roku pristupi izvođenju operacije za deblokadu Sarajeva. Iako je komandant GŠ-a ARBiH upoznao predsjednika Predsjedništva sa globalnim problemima u vezi sa pripremom i izvođenjem operacije strategijskog značaja, kao što je bila Sarajevska operacija, te konkretnim problemima u državi i ARBiH koji otežavaju uspješno izvođenje operacije, on je bio izričit u zahtjevu da se operacija za deblokadu Sarajeva mora izvesti zbog stanja u kome se nalazilo Sarajevo i Sarajlije (U argumentovanom izlaganju predsjedniku Predsjedništva o problemima i ograničavajućim faktorima za pripremu i uspješno izvođenje Sarajevske operacije, komandant GŠ-a ARBiH je posebno naglasio: da za operaciju takvog obima i značaja ARBiH nije bila još organizacijski, materijalno i psihološki spremna; da se za takvu operaciju moraju osigurati neophodne političke, materijalne i vojno-stručne predpostavke. Za rješavanje navedenih problema bila je neophodna potpuna politička i materijalna podrška svih institucija države, a za materijalne i vojno-stručne pripreme je trebalo dovoljno vremena).
Izetbegović je u naređenju za izvršenje deblokade Sarajeva postavio i konkretne zahtjeve koji su uticali na pripreme, ali i odluku komandanta GŠ-a ARBiH za izvođenje operacije. Izetbegović je zahtjevao potpunu deblokadu grada, a ne otvaranje koridora ka Sarajevu, re da operacija mora početi najkasnije 10.juna 1995. godine. S obzirom da Izetbegović nije uvažio argumente koji su ukazivali na nemogućnost uspješnog izvođenja operacije u postojećim uslovima, komandant GŠ-a ARBiH je tražio da se ispuni nekoliko uslova čime bi se djelomično otklonili ključni problemi u pripremi i izvođenju operacije. Među zahtjevima komandanta Generalštaba najbitniji su bili:
1. Da se za pripremu operacije odobri što više vremena, jer je jedinice, koje su trebale da učestvuju u operaciji, trebalo izvuči iz borbe, odmoriti, izvršiti s njima organizacijske, vojne, stručne i materijalne pripreme, te odmorne i potpuno borbeno spremne dovesti u zonu izvođenja operacije;
2. Da na prostoru razmještaja jedinica i izvođenja operacije organi lokalne vlasti osiguravaju smještaj, ishranu i moralnu podršku jedinicama Armije;
3. Da se do početka operacije mora osigurati nabavka kritičnih vrsta municije i projektila, posebno za tenkove i artiljerijska oruđa većeg dometa, bez kojih se nije mogla očekivati adekvatna ubojitost u napadu ni organizovati odgovarajuća vatrena podrška napadnim djelovanjima;
4. Da organi vlasti na svim nivoima pruže potpunu političku podršku pripremi i izvođenju operacije i da ne provode aktivnosti koje bi negativno uticale na spremnost i borbeni moral pripadnika Armije angažovanih u operaciji;
5. Da se osigura tajnost priprema i izvođenja operacije kao i pravilan odnos medija prema operaciji;
6. Da se preduzmu političke aktivnosti na najvišem nivou radi uključivanja HVO-a u operaciju;
(Na sastanku s predsjednikom Predsjedništva 19.maja 1995. godine komandant GŠ-a ARBiH je konkretno spomenuo neke aktivnosti u društvu koje su uticale na motivaciju i borbeni moral pripadnika ARBiH, poput nepovoljnog statusa boraca, svojatanja brigada od strane lokalnih organa vlasti, podjele plaća nekim službama u općinama. Komandant je naglasio potrebu planskog finansiranja i logisticiranja ARBiH, posebno kada je riječ o izvođenju operacija takvog obima i značaja kao što je Sarajevska operacija)
Nakon dobijenog naređenja od predsjednika Izetbegovića za pripremu i izvođenje operacije, komandant GŠ-a ARBiH i njegovi saradnici su preduzeli intenzivne aktivnosti:
– na pripremi Odluke i drugih dokumenata za izvođenje operacije;
– na materijalnim i vojnostručnim pripremama komandi i jedinica ARBiH ta operaciju;
– na stvaranju odgovarajućih pretpostavki na terenu za što adekvatniji prihvat, smještaj i podršku jedinica Armije angažovanih u operaciji.
Zbog usložnjavanja situacije u Sarajevu intenzivirani su kontakti s komandom UNPROFOR-a radi preuzimanja mjera iz njihove nadležnosti na normalizaciji situacije u gradu.
Na sastanku u Zenici 24. maja komandant GŠ-a ARBiH je tražio od komandanta UNPROFOR-a, generala Smita da osigura ponovno stavljanje teškog naoružanja u zoni isključenja oko Sarajeva pod kontrolu UNPROFOR-a i upotrebu avijacije NATO-a ukoliko agresor odbije da vrati oteto naoružanje. General Smit nije dao konkretno obećanje u vezi s ponovnim stavljanjem pod kontrolu teškog naoružanja oko Sarajeva, naglašavajući da UNPROFOR vrši nepristrasno svoju misiju, raspolaže podacima ko krši sporazume i o tome izvještava generalnog sekretara UN-a (Tokom razgovora general Delić je tražio od generala Smita da nad teškim naoružanjem u zoni isključenja osigura efektivnu kontrolu, a ne formalni nadzor, te da, ukoliko to ne može učiniti vrati oduzeto teško naoružanje jedinicama ARBiH u gradu. Tražio je od generala Smita i da javno objasni građanima Sarajeva i BiH zašto UNPROFOR i međunarodna zajednica tolerišu kršenje rezolucija, ultimatuma i sporazuma i ne reaguju čak ni na bahati i potcjenjivački odnos srpskog agresora prema njihovim predstavnicima u BiH. U razgovoru je komadantu UNPROFOR-a ukazano i na pristrasnost pojedinih jedinica i dužnosnika UNPROFOR-a, apostrofirajući posebno francuski kontigent i komadanta UNPROFOR-a za sektor Sarajevo, generala Gobijara (Herve Gabillard). General Smit nije imao argumenata da opovrgne opravdane primjedbe i zahtjeve, ali je u očiglednom nedostatku mehanizama, moći ili volje međunarodne zajednice, samo konstatirao stanje na terenu iz svoga ugla, “obećavajući” da će UNPROFOR i dalje raditi “nepristrasno”).
Na osnovu izrečenih stavova generala Smita, kao i nepreduzimanja odgovarajućih mjera UNPROFOR-a i ostalih međunarodnih institucija u vezi sa stalnim pogoršavanjem situacije u Sarajevu postalo je sasvim izvjesno da se u takvoj situaciji moglo i moralo računati samo na vlastite snage i mogućnosti. Zato su, i pored nepovoljnih okolnosti, nastavljene intenzivne pripreme za deblokadu grada. Operacija je bila iznuđena teškim stanjem i stalnim pogoršavanjem situacije u gradu te odsustvom spremnosti spremnosti institucija međunarodne zajednice da sankcionišu kršenja rezolucija, ultimatuma i sporazuma u vezi sa Sarajevom koja je činio srpski agresor. U takvoj situaciji ARBiH je morala pokušati da izvođenjem operacije pomogne Sarajevu i Sarajlijama nezavisno od nepovoljnih okolnosti za takav složeni borbeni zadatak. Generalštab ARBiH je za deset dana pripremio odluku i ostale dokumente za izvođenje Sarajevske operacije, koja je dobila naziv “Operacija T”. Na sastanku u Tarčinu 28./29.maja, u prisustvu predsjednika Predsjedništva RBiH, komandant GŠ-a ARbiH je saopćio potčinjenim komadantima svoju odluku u vezi sa angažovanjem i zadacima Armije u operaciji (Sastanku u Tarčinu su pored komandanta GŠ-a ARBiH i predsjednika Predsjedništva prisustvovali ministar MUP-a Bakir Alispahić, načelnik štaba u GŠ-u ARBiH Enver Hadžihasanović, komadanti 2, 3, 4 i 7.korpusa Sead Delić, Sakib Mahmuljin, Ramiz Dreković i Mehmed Alagić, predstavnici 1.korpusa Vahid Bogunić i Fikret Prevljak, te Ismet Alija u ime Operativne uprave GŠ-a ARBiH).
Komandant GŠ-a ARBiH je izvođenje Sarajevske operacije zamislio tako da se angažovanjem jedinica Armije s fronta i iz grada djelovanjima s krila, na spojevima i kroz međuprostore jedinica agresora, uz ubacivanje djela snaga i njihova djelovanja iz pozadine, izvrši proboj linija odbrane agresora na više pravaca, i uz uvođenje svježih snaga produži napad do spajanja sa jedinicama koje bi djelovale iz grada. Nakon spajanja jedinica ARBiH sa fronta i jedinica iz grada, produžilo bi se koordiniranim djelovanjima do potpune deblokade grada. Za početak operacije određen je 15.juni 1995.godine (Odlukom komadanta GŠ-a ARBiH za Operaciju je bilo planirano da glavne snage sastava 7, 3 i 4.korpusa sa jedinicama 1.korpusa koje su se nalazile u borbenom dodiru sa agresorom u zoni napada, te Gardijskom brigadom i 120.lbr “Crni Labudovi” GŠ-a ARBiH kao ojačanjima napadaju u zoni Kiseljak – Igman i Čemerska planina – Vogošća, i u prvoj etapi ovladaju dominantnim objektima Golo Brdo, Oštrik, Batalovo brdo, Kobiljača, Ravni Nabožić iznad Hadžića, Ilijaša i Semizovca. Osloncem na te objekte jedinice iz sastava glavnih snaga su trebale produžiti borbena djelovanja ka Vogošći i Hadžićima, a po spajanju sa jedinicama ARBiH iz grada nastaviti s njima zajednička djelovanja do potpune deblokade grada. Pomoćne snage su činile 14. i 16.d KoV 1.korpusa i imale su zadatak da obuhvatnim napadim s krila i bokova u sadjejstvu s jedinicama u dodiru ovladaju objektima Strajišta i Krupac na desnom, te Nišani i Gradina na lijevom krilu, presijeku komunikacije Trnovo – Vojkovići i Nišići – Srednje i osiguraju bok glavnih snaga od eventualnih napada agresora s pravca Trnova i Nišića. Snage za djelovanje iz grada su činile jedinice 12.d KoV 1.korpusa te specijalne jedinice MUP-a “Lasta” i “Bosna” i imale su zadatak da probiju linije agresora oko grada, ovladaju Nedžarićima i Rajlovcem i spoje se sa glavnim snagama ARBiH, koje su napadale sa fronta, u rejonu Reljevo. U rezervi je predviđena 210.brigada 2.korpusa koja bi se upotrijebila po odluci komandanta GŠ-a ARBiH. Odlukom komandanta su bile precizno definisane mjere borbenog obezbjeđenja i obezbjeđenja borbenih djelovanja, te funkcionisanje komandovanja i veza. Posebnim dokumentom, dopunom zapovijesti, detaljno i precizno su definisane obaveze komandi i jedinica ARBiH u odnosu na UNPROFOR, civilno stanovništvo, zarobljenike i civilne objekte).
Srpski agresor je u pripremi trogodišnje agresije kao strategijski objekat svojih djelovanja odredio Sarajevo, čijom je blokadom te iznurivanjem i ubijanjem njegovih građana, pošto nije uspio da ga zauzme, nastojao ostvariti povoljnija rješenja u mirovnim pregovorima. Blokadu Sarajeva su činile snage agresora u neposrednoj blokadi grada i blokadi grada u širem okruženju. Širina prostora blokade se kretala od nekoliko stotina metara u zoni oko Sarajevskog aerodroma do 30 kim kod Visokog i Breze. Snage na unutrašnjem dijelu prstena blokade su bile orijentisane ka jedinicama Armije u gradu, a na vanjskom ka jedinicama Armije na treskavičko – igmanskom, visočkom i crnoriječkom bojištu. U međuprostoru su bile locirane jedinice za intervenciju i podršku. Odbranu je agresor zasnivao na inžinjerijski uređenim rejonima odbrane bataljona u drugom i trećem stepenu, dobro organizovanom sistemu vatre, minskim poljima ispred prednjeg kraja, te snažnoj artiljerijskoj podršci i interventnim jedinicama ranga voda do bataljona, koje su mogle brzo reagovati u slučaju ugrožavanja linija odbrane. Zbog kontrole nad ključnim komunikacijama oko grada agresor je u roku od nekoliko sati mogao dovesti pojačanja iz bilo kog dijela okupirane teritorije BiH.
Pošto je bilo riječ o veoma složenoj operaciji, kombinovanoj operaciji deblokade okruženog grada i proboja snaga iz okruženja u funkciji deblokade, kratkom vremenu za njenu pripremu te brojim problemima u vezi sa logističkom podrškom, u pripremi i tokom izvođenja se moralo osigurati maksimalno angažovanje i koordinirano djelovanje svih subjekata. Zbog tehničke inferiornosti jedinica Armije u odnosu na srpskog agresora uspjeh u izvođenju operacije se mogao očekivati primjenom postupaka kojima bi se osiguralo iznenađenje i umanjio uticaj tehničke nadmoćnosti agresora. To je zahtijevalo visok nivo obučenosti i uvježbanosti komandi i jedinica te svestranu koordinaciju i sadjejstvo snaga za deblokadu i snaga za proboj iz okruženja (Prilikom planiranja, donošenja odluke i izrade borbenih dokumenata starješinama GŠ-a ARBiH zaduženim za rad na pojedinim dokumentima bila je dobro poznata tehnička inferiornost ARBiH u odnosu na agresora. Dok se u borbama i bojevima koji su trajali znatno kraće u odnosu na operacije moglo izborom odgovarajućih oblika borbenih djelovanja, pravaca i vremena izvođenja osigurati iznenađenje i time najčešće i uspjeh, u operaciji, pogotovo strategijskog značaja kao što je bila Sarajevska operacija, to je bilo znatno teže. Nezavisno od potrebe, Generalštab ARBiH nije mogao osigurati neophodnu kvantitativnu, a pogotovo kvalitativnu nadmoćnost u odnosu najmanje 3:1 u odnosu na snage srpskog agresora ni na pojedinim pravcima, a pogotovo ne u ukupnoj zoni izvođenja operacije. Kada je riječ i kvantitativnom odnosu, mogao se osigurati povoljan odnos u streljačkom naoružanju, ali ni izdaleka u broju imajućih angažovanih tenkova, transportera, artiljerijskih oruđa, protivoklopnih i raketnih sistema. Ta se nesrazmjera u naoružanosti i opremljenosti znatno povećavala kada su se procjenjivale kvalitativne prednosti naoružanja kojim je raspolagao agresor. On je imao ne samo znatno više nego i savremenije tenkove i transportere, artiljerijska oruđa i VBR-ove većeg dometa, savremenije pješadijsko naoružanje sa većim dometom, a pogotovo neuporedivo više municije, artiljerijskih projektila i raketa. Zbog nemogućnosti da se u zoni ili na izabranim pravcima u zoni izvoženja operacije stvori za napadnu operaciju neophodni kvantitativni a pogotovo kvalitativni odnos 3:1 u korist ARBiH, Generalštab ARBiH je taj neophodni uslov pokušao nadomjestiti izborom adekvatnih oblika borbenih djelovanja u kojima bi došao do izražaja kvalitet boračkog sastava Armije, a tehnička prednost agresora ne bi došla do potpunog izražaja (ubacivanje snaga, udari u krila i bokove, noćna djelovanja i sl.)).
Računajući na kvalitete boračkog sastava, komandant GŠ-a ARBiH se opredjelio za napadna djelovanja na širokom frontu, s ciljem da se djelomično neutrališe tehička nadmoć agresora, a izabranim operativnim i taktičkim radnjama osigura proboj njegovih linija odbrane i daljnja eksploatacija uspjeha do stvarenja postignutog cilja – deblokade Sarajeva.
Nakon saopćavanja odluke i uručivanja borbenih dokumenata za operaciju, otpočele su intenzivne organizacijske, moralno – psihološke, vojno – stručne i materijalne pripreme komandi i jedinica predviđenih za sudjelovanje u operaciji. U GŠ-u ARBiH formirano je više ekipa za praćenje, kontrolu i uticaj na tok priprema u potčinjenim komandama i jedinicama, uz neposredno uključivanje u obilazak i djelovanje u jedinicama komandanta GŠ-a ARBiH i njegovih najbližih saradnika.
Kada je riječ o organizacijskim problemima u pripremi, a znatno prije od početka operacije, bilo je neophodno riješiti:
– pravovremeno dovođenje jedinica u rejone razmještanja zbog razlilčitog položaja jedinica u trenutku otpočinjanja priprema za operaciju (na odbrambenim položajima, u napadnim djelovanjima, na odmoru i sl.);
– angažovanje civilnih organizacija i njihovih transportnih i vozila za prijevoz putnika, za prevoženje jedinica i transport materijalnih sredstava jedinica, jer Armija nije raspolaga dovoljnim kapacitetima;
– osiguranje kamp opreme i specijalnih vozila za snabdijevanje vodom, gorivom i artiklima ishrane, što se također moralo učiniti angažovanjem kapaciteta institucija i radnih organizacija na terenu;
– kontinuiranu logističku podršku jedinica angažovanih u operaciji, što je zahtjevalo neprekidno angažovanje ne samo logističkih organa Armije nego i kapaciteta vojne industrije te odreženih proizvodnih i uslužnih kapaciteta na teritoriji izvođenja operacije;
– angažovanje zdravstvenih kapaciteta na teritoriji za zdravstvenu podršku Armiji u operaciji i njihovo uvezivanje s planom korištenja helikoptera u te svrhe;
– stvaranje uslova za razmještaj komandi i jedinica, te funkcionisanje sistema rukovođenja i veza, kako u zoni izvođenja, tako i sa jedinicama u matičnoj zoni odgovornosti jedinica;
(Navedeni su samo organizacijski problemi koji su zahtjevali ne samo kontakt nego i angažovanje velikog broja ljudi koji nisu bili u ARBiH, što je pred nadležne organe Armije postavljalo problem zaštite tajnosti priprema za operaciju. Problem je bio tim veći što su se neke aktivnosti morale izvršavati odmah ili u veoma kratkom vremenu, a za njihovo provođenje je odgovorim osobama u ogranima vlasti, radnim i drugim organizacijama trebalo dati podatke o orjentirnom vremenu izvođenja, brojnom stanju ili broju potrebnih vozila, što je širilo krug onih koji su bili upoznati ili djelomično upoznati s predstojećim aktivnostima. Pošto su jedinice ARBiH predviđene za angažovanje u operaciji bili trenutno u različitom statusu, na odmoru ili na položajima, te na različitim udaljenjima, nije se mogo osigurati njihovo istovremeno dovođenje u rejone razmještanja. Navedene probleme su odgovorni u ARBiH pokušali ublažiti preduzimanjem brojih kontraobavještajnih mjera te izvršavanjem aktivnosti u optimalno planiranim rokovima. Međutim, naknadnim saznanjima je utvrđeno da su obavještajni organi srpskog agresora došli do podataka o pripremama za operaciju).
S obzirom da se očekivani uspjeh operacije zasnivao na borbenom moralu i opredjeljenosti, osposobljenosti i obučenosti pripadnika i jedinica ARBiH, njihovoj pripremi su Generalštab i komande korpusa posvetili najviše vjremena. U cilju preuzimanja adekvatnih mjera na održavanju visokog borbenog morala 31.maja 1995. u Zenici je održano referisanje pomoćnika za moral u korpusima načelnika Uprave za moral GŠ-a ARBiH. Tokom referisanja, kojem je prisustvovao i komandant GŠ-a, izdiferencirani su problemi i definisani zadaci koje je trebalo preduzeti u jedinicama u pripremama i tokom izvođenja Operacije radi održavanja potrebnog nivou borbenog morala (Od definisanih zadataka koje je trebalo realizovati u jedinicama posebno su naglašeni: zahtjev da starješine moraju prednjačiti u svim zadacima i da lični primjer predpostavljenog mora podsticati potčinjene na maksimalno zalaganje u izvršavanju zadataka; pravovremeno i istinito informisanje kao najbolji nači za razobličavanje propagandnih djelovanja agresora; preuzimanje mjera od strane organa vlasti na rješavanju socijalno – statusnih pitanja boračke populacije; prisustvo i neposredan rad sa borcima i jedinicama starješina svih nivoa; pravovremeno dodjeljivanje odgovarajućih stimulativnih mjera zasluženim vojnicima i starješinama; smanjivanje ili eliminisanje negativnih pojava u jedinicama (alkohol, droga, nedisciplina, neprincipjelnost i sl.)).
U radu sa starješinama težište je dato na rad sa komandirima desetina, vodova i četa, od čijeg je autoriteta, motivisanosti i osposobljenosti najšešće zavisilo izvršenje borbenih zadataka jedinica kojima komanduju, a što je presudno uticalo na ostvarivanje planiranog cilja više jedinice. U obuci i uvježbavanju komandi i jedinica Armije za operaciju nije se moglo učiniti mnogo s obzirom na kratkoću vremena za njihovu pripremu i dovođenje u rejon razmještaja. Po dovođenju jedinica u rejone razmještaja, težište rada u jedinicama je bilo na neposrednim pripremama za izvođenje borbenih djelovanja, uključujući izviđanje elemenata borbenog rasporeda agresora radi nalaženja najpovoljnijih pravaca uvođenja u borbu, ubacivanja u pozadinu kroz borbeni raspored agresora, identificiranja minskih polja i mogućnosti za izradu prolaza, te rasporeda snaga i borbenih sredstava na prednjem kraju i u dubini rasporeda agresora.
Materijalno tehničke pripreme su izvođene organizovano, tako da su do otpočinjanja operacije korpusi i divizije 1.korpusa izuzele iz centralnog skladišta ARBiH naoružanje, municiju i ostalu opremu te izvršile popunu svojih jedinica. Značajan doprinos u materijalnoj podršci priprema i izvođenja operacije dale su institucije lokalne vlasti, te vlade R/FBiH, a naročito Ministarstva odbrane i industrije i energetike (Na sastanku komandanta GŠ-a ARBiH s direktorima tvornica namjenske proizvodnje 30.maja 1995. procjenjene su mogućnosti proizvodnje u junu i julu tekuće godine. Prema procjeni prisutnih predstavnika tvornice namjenske proizvodnje, tokom juna moglo se proizvesti; 4,5 – 6 miliona metaka 7,62 mm, 30.000 – 50.000 metaka 12,7 mm, 20.000 – 30.000 raznih vrsta tromblona, 1.000 mina za ručni bacač, 2.000 mina za minobacač 60 mm, 8.000 mina za minobacač 120 mm, 1.000 projektila za haubicu 105 mm, 1.000 projektila za haubicu 122 mm, 700 projektila 100 mmm. Prisutni su na zahtjev komandanta GŠ-a ARBiH obećali da će najveći dio planiranih sredstava prozvesti do 15.juna).
Tokom priprema jedinica ARBiH za operaciju održano je više sastanaka komandanta GŠ-a ARBiH s komandantima korpusa i divizija radi analize i procjene kvaliteta priprema, te preduzimanja mjera za razrješavanje problema uočenih od strane ekipa GŠ-a prilikom obilaska jedinica (Komandant GŠ-a ARBiH je 3.juna prisustvovao referisanju komadanata brigada komandantu 7.korpusa u rejonu razmještaja. Pošto je 7.korpus bio nosilac napadnih djelovanja na glavnom pravcu, komandant GŠ-a je upoznao Komandu korpusa i komandante brigada sa općim stanjem na ratištu, te značajem Sarajevske operacije. Posebno je naglasio značaj izvršenja zadataka jedinica 7.korpusa za uspjeh operacije, te tražio da se pripadnici korpusa tokom izvršenja zadataka ponašaju u skladu s međunarodnim normama. Na sastancima komandanta GŠ-a ARBiH s komandantima korpusa i ostalim komandantima na vezi GŠ-a ARBiH 5 i 10.juna 1995 godine analiziran je tok priprema za operaciju i konstatovano da se pripreme, uz manje probleme, uspješno provode. Tokom 11, 12. i 13.juna 1995. ekipa GŠ-a na čeku sa komandantom obišla je jedinice 7, 3 i 4.korpusa te 12. i 16. d. KoV 1.korpusa i uvjerila se u ozbiljnost i uspješnost izvršenih priprema. Komadant GŠ-a ARBiH je i neposrednim obraćanjem borcima u rejonima razmještaja naglasio značaj izvođenja operacije za Sarajevo, Sarajlije ali i za sudbinu BiH. Vojnici i starješine u svim jedinicama su ispoljili optimizam i motivisanost za izvršenje zadataka).
S obzirom na značaj operacije, komandant GŠ-a je inicirao sastanak delegacije ARBiH i HVO-a u Travniku 9.juna 1995. godine radi eventualnog uključivanja HVO-a u Sarajevsku operaciju. Na sastanku su predstavnici Armije insistirali na učešću jedinica HVO-a Kiseljaka u operaciji i njihovo sadjejstvo s jedinicama 7. i 4.korpusa. Postignut je načelan dogovor o angažovanju HVO-a, uz obavezu da detaljno usaglašavanje sadjejstva Armije i HVO-a u operaciji izvrše komadant 7.korpusa i komadant HVO-a Kiseljaka (Sastanku u Travniku prisustvovali su predsjednik i potpredsjednik Federacije BiH Krešimir Zubak i Ejup Ganić, generali Delić, Alagić i Karavelić, te brigadir Backović iz ARBiH, te predstavnik MUP-a R/FBiH, a generali Blaškić, Filipović te brigadiri Lučić i Drgičević u ime HVO-a. Pored razgovora o učešću HVO-a u Sarajevskoj operaciji, razgovaralo se i o mogućnostima za izvođenje zajedničkih operacija na drugim djelovima ratišta poput Posavine, Kupresa i zapadne Bosne. Zubak i Blaškić su dali načelnu saglasnost za učešće HVO-a u Operaciji, izbjegavajući konkretan dogovor ostavljajući da to učine komadanti na lokalnom nivou. To je, shodno dotadašnjem iskustvu, značilo da HVO nije spreman značajnije se uključiti u Operaciju).
Komandant GŠ-a ARBiH je 12.juna u Sarajevu referisao predsjedniku Predsjedništva RBiH o toku priprema i spremnosti jedinica za Operaciju. Referisanju su prisustvovali ministar MUP-a R/FBiH te komandant 1.korpusa. Komandant je upoznao predsjednika Predsjedništva s preduzetim mjerama u toku priprema te s optimizmom u jedinicama. Ocijenjeno je da su preduzete sve raspoložive mjere da se jedinice uspješno pripreme za učešće u operaciji.
U Kaknju, na komandnom mjestu GŠ-a ARBiH, 13.juna navečer obavljeno je završno referisanje komandanata jedinica komandantu GŠ-a ARBiH pred Operaciju. Svi komandanti su, osim nekih manjih problema, naglasili da su njihove jedinice spremne za Operaciju i izrazili optimizam u pogledu njenog ishoda. Komandant Generalštaba je nakon referisanja izdao naređenje za otpočinjanje operacije kao i zadatke u vezi s izvođenjem operacije, te praćenje i preduzimanja mjera u toku njenog izvođenja. Također je naredio da operacija počne u 04.00 sata 15.juna, s tim da jedinice 12.d.KoV otpočnu borbena djelovanja iz grada 12 sati kasnije, do kada su se očekivali početni uspjesi jedinica koje su napadale s fronta (Komandant GŠ-a ARBiH je tokom referisanja 13.juna komandantima izdao i zadatke u vezi: – s preduzimanjem ofanzivnih djelovanja u matičnim zonama korpusa i 81.divizije te aktivnostima na sprječavanju iznenađenja bilo koje vrste, – sa zatvaranjem i osiguravanjem komunikacija u zoni izvođenja operacije, – obavezama komande 1.korpusa u sprječavanju eventualnog djelovanja agresora oko Sarajevskog aerodroma, te smanjenjem gubitaka i civilnih žrtava u gradu od artiljerijskih udara agresora, – s maksimalnim anažovanjem komandi u preostalom vremenu do početka Operacije, posebno u jedinicama koje su bile slabije pripremljene za operaciju).
Uz izuzetno naprezanje GŠ-a ARBiH, komandi i jedinica ARBiH određenih za angažovanje u Operaciji, te institucija vlasti i radnih organizacija, u kratkom vremenu, za 25 dana, izvršene su optimalno moguće organizacijske, moralno – psihološke, vojno – stručne i materijalne pripreme za izvođenje Sarajevske operacije. Međutim, i pored svih preduzetih mjera, nije se uspio ukloniti veliki debalans u naoružanju između agresora i ARBiH ni osigurati povoljan odnos snaga za Armiju u zoni izvođenja operacije i na glavnom pravcu napada (U izvođenju operacije je angažovano 46.116 pripadnika ARBiH, a od toga 34.116 u napadu a oko 12.000 u odbrani. Prema procjeni agresor je u odbrani imao oko 17.500 vojnika. Poredeći broj angažovanih pripadnika ARBiH u napadu (34.116) i orijentirni broj pripadnika agresorskih snaga u odbrani (17.500), dolazi se do odnosa 1,9 : 1 u korist Armije. Na glavnom pravcu napada Armije odnos je bio oko 2,3 : 1 (19.266 : 8.250). Odnos u ključnim stavkama teškog naoružanja je bio još nepovoljniji za Armiju. Tako je na glavnom pravcu napada odnos u tenkovima bio 1,6 : 1, a u haubicama i topovima 2,2 : 1 u korist agresora. Odnos je bio neuporedivo povoljniji za agresora na pomoćnim pravcima napada jedinica ARBiH. Kvalitativni odnos je bio još povoljniji u korist agresora).
Operacija je počela sat ranije u odnosu na naređeno vrijeme, u 03.00 sata 15.juna zbog ranijeg dolaska u borbeni dodir jedinica 7.korpusa sa agresorskim snagama. Jedinice Armije su na svim pravcima napada ostvarile početni uspjeh, ali su zbog snažnog otpora, jake vatre i protivnapada agresora bile prisiljene da se povuku na polazne položaje. Jedino su jedinice 3.korpusa sačuvale dostignute položaje. U napadu je 7.muslimanska brigada oslobodila rejon Ravnog Nabožića, nanijevši agresoru značajne gubitke i izgubivši pritom 11 boraca (dva poginula i devet teško ranjenih). Uspješno izvedenim napadom je 120.lbr “Crni Labudovi” oslobodila objekat Lipa iznad komunikacije Nišići – Semizovac. Tokom drugog dana operacije 16.juna, vođene su žestoke borbe. Jedinice 3.korpusa su, uz 10 poginulih i 4 teško ranjena borca, nastavile sa uspjesima u rejonu Ravnog Nabožića, oslobodivši Taračin do. Najznačajniji uspjeh 16.juna su postigle 14. i 16.d.KoV koje su napadale na desnom i lijevom krilu. Tako su jedinice 14.d.KoV oslobodile dio teritorije prema Krupcu, te Ostojiće i objekte Jasikovac i Gradac na trnovskom bojištu, dok su jedinice 16.d.KoV oslobodile objekte Kozlovac i Ačkerov grob na crnoriječkom bojištu. Jedinice 12.d.Kov i sastavi MUP-a su djelovanjima iz grada pokušali da probiju linije odbrane agresora i produže djelovanja radi spajanja sa snagama Armije koje su napadale sa fronta, ali u tome nisu uspjele. Mada su probile linije odbrane agresora na Zlatištu, Žuč, Faletićima i Vracama, morale su se vratiti na početne položaje zbog snažne artiljerijske vatre i protivnapada rezervi agresora. Prvih dana izvođenja operacije, i pored izražene motivisanosti i žara boraca, jedinice Armije nisu ostvarile cilj ni postigle očekivano iznenađenje. Agresor je iskoristio tehničku nadmoćnost, uređen vatreni sistem i manevarske sposobnosti rezervi, te je, uz vatrenu i artiljerijsku podršku, angažovanjem rezervi snažnim i organizovanim protivnapadima potiskivao jedinice ARBiH na početne položaje. To nije smanjilo borbeni moral jedinica Armije, koje su i narednih dana pokušavale da energičnim napadima probiju linije odbrane agresora i produže djelovanja ka gradu. Međutim, teritorijalno napredovanje su ostvarile samo jedinice 14.d.KoV na treskavičko – trnovskom bojištu, koje su 17 – 18.juna oslobodile Ovčarevac, Gornju i Donju Presjenicu, Gušće, Pešter i Jagodnjak, te sela Ćerifići, Vjerča, Umčani, Mijanovići, Gaj, kao i mnogo objekte na teritoriji od Kijeva do Krupca. I pored obećanja Zubaka i Blaškića, HVO nije učestvovao u operaciji, što je agresoru olakšavalo izvođenje odbrane na glavnom pravcu napada Armije. Izostalo je i planirano sadjejstvo i koordinirano djelovanje ARBiH i HVO-a preko Kobiljače, te je izostao i borbeni dodit jedinica 7. i 4.korpusa. Zbog nepovoljnog toka operacije, komadant GŠ-a ARBiH je 19.juna održao sastanak sa komadantima korpusa i ostalih jedinica angažovanih u Operaciji. Nakon analize dotadašnjeg toka Operacije i utvrđenih problema, komadant Generalštaba je izdao zadatke komadantima jedinica za nastavak Operacije (Analizom dotadašenjeg toka Operacije konstatovano je: da su samo 3.korpus i 14.d.KoV izvršili postavljene zadatke; da je srpski agresor, i pored uspješne odbrane, u velikim teškoćama, je je teško nadoknađivao gubitke u ljudstvu, i već morao dovoditi jedinice s drugih djelova ratišta; da sadjejstvo između jedinica ARBiH nije bilo dobro i da taj propust treba otkloniti; da se mora povesti računa o racionalnom trošenj minobacačkih i artiljerijskih projektila, te da se artiljerijskom vatrom moraju podržavati pokret i borbena djelovanja pješadije, a nikako ostvarenje artiljerijskih udara mimo direktnog uticaja na borbena djelovanja pješadijskih snaga; da komanda 1.korupsa mora odmah procijeniti spremnost jedinica 12.d.KoV i MUP-a za aktiviranje djelovanja iz grada).
Mada je na osnovu lične procjene komandant GŠ-a ARBiH odlučio da izvrši pregrupisavanje snaga na pravce napada 3.korpusa i 14.d.KoV radi eksploatacije početnih uspjeha, odustao je od odluke zbog uvjeravanja komadanata 4. i 7.korpusa da će njihove jedinice u nastavku operacije ostvariti planirani cilj, što se pokazalo pogrešnim.
U nastavku izvođenja Operacije od 20. do 30.juna jedinice Armije osim 14.d.KoV, nisu postigle značajnije rezultate. Jedinice 3.korpusa su 21.juna uspjele izbiti na komunikaciju Srednje – Semizovac, ali su se povukle na početne položaje nakon protivnapada snaga agresora i pretrpljenih gubitaka. Jedinice 14.d.KoV su na trnovskom bojištu oslobodile Obornicu, Gradinu, Lisičiju glavu i Hrastovac. Loši vremenski uslovi, posebno jaka kiša, otežavali su izvođenje napadnih djelovanja i iziskivali sve više vremena za neposrednu pripremu jedinica Armije i njihovo uvođenje u napad, što je stvaralo prostor agresoru za konsolidaciju odbrane i otpočinjanje kontranapada. Jedinice ARBiH su imale značajne gubitke u dotadašnjem toku Operacije, ali su i snage agresora, uz pretrpljene gubitke, dostigle krajnji stepen naprezanja u odbrani položaja oko Sarajeva (U napadnim djelovanjima do 23.juna jedinice ARBiH su imale oko 110 poginulih, 250 teže i 460 lakše povrijeđenih boraca. Agresor je također pretrpio znatne gubitke u ljudstvu koje je veoma teško nadoknađivao. Za zamjenu zamorenih i jedinica sa velikim gubicima agresor je morao dovoditi jedinice vojske i policije sa raznih prostora, posebno iz Bosanske krajine. Borbeni moral agresorskih jedinica u odbrani je bio značajno narušen. Za popunu nastalih “rupa” u odbrani dovodio je jedinice ranga čete do bataljona, što je znatno usložnjavalo njegov sistem rukovođenja i komandovanja).
U cilju jačanja podrške jedinicama Armije i postizanja značajnijih rezultata u operaciji, održano je više sastanka vojnih, te vojnih i političkih dužnosnika uključujući i još jedan sastanak delegacija ARBiH i HVO-a u vezi s uključivanjem HVO-a u operaciju (Na sastanku s predsjednicima općina na čijoj se teritoriji izvodila operacija, u prisustvu potpredsjednika Federacije BiH Ganića, 23.jula u Zenici je tražena njihova podrška i lično angažovanje u stvaranju povoljnih materijalnih i moralno-psiholoških uslova za nastavak operacije. Na sastanku delegacija ARBiH i HVO-a u Kiseljaku 24.juna 1995.godine kojem su pored generala Delića, Alagića i Drekovića, s jedne, te Blaškića, Filipovića i Dragičevića s druge strane, prisustvovali Zubak i Ganić, ponovo je aktuelizirana mogućnost i od strane predstavnika HVO-a obećano angažovanje HVO-a u djelovanjima prema Sarajevu. Blaškić je obećao angažovanje jedinica HVO-a u djelovanjima prema Sarajevu. Blaškić je obećao anganžovanje hrvatske brigade “Kralj Tvrtko” iz reojona Stupa. Na sastanku sa komandantima korpusa 25.juna u Kaknju, kojem je prisustvovao i Ganić, još jednom je izvršena analiza dotadašnjeg toka operacije. Komandant je u zadacima izdatim komandantima korpusa insistirao na većoj odgovornosti starješina, vrednovanju rezultata te pokušaja proboja na užem dijelu fronta).
Međutim, ni u napadnim djelovanjima od 10.jula 1995. godine jedinice Armije nisu postigle značajnije rezultate. Agresorske snage su protivnapadima na trnovskom bojištu otupile oštricu napada 14.d.KoV, a u protivnapadu 2.jula na Treskavicu agresorske snage su dovele u okruženje 55 pripadnika Armije iz 152.sarajevske brigade, od kojih su 11 ubili, 25 zarobili dok su se preostali uspjeli izvući iz okruženja. U uslovima nepovoljnog razvoja situacije, 10.jula je predsjednik Predsjedništva RBiH održao sastanak kome su prisustvovali komandant i načelnik štaba GŠ-a ARBiH, ministar unutrašnjih poslova i komandanti korpusa. Komandant Generalštaba je iznio zaključke iz dotadašnjeg toka Operacije, od kojih su bili najbitniji:
-da jedinice ARBiH nisu ostvarile postavljenici cilj, ali da su postigle početne uspjehe koji, uz pregrupisavanje snaga i punu političku i materijalnu podršku, mogu osigurati daljnje napredovanje;
-da su snage agresora uspješno izvodile odbranu, ali da su do kraja iscrpile svoje ljudske potencijale, te da je od upornosti i istrajnosti jedinica Armije zavisilo kada će doći do njihovog sloma.
Zbog prebacivanja skoro svih rezervi agresora na sarajevsko bojište, komandant GŠ-a ARBiH je predložio prebacivanje težišta sa sarajevskog na druga bojišta, što bi sigurno dalo razultate, ali je predsjednik Predsjedništva, zbog situacije u gradu, naredio nastavak Sarajevske operacije. Komandant GŠ-a je tražio od Izetbegovića da institucije vlasti organizovanije podrže ARBiH, te da se spriječe aktivnosti koje negativno utiču na moral boraca (šverc, ratno profiterstvo, nepravilnosti prilikom demobilizacije i sl.)
Svi diskutanti su naglašavali da se ne može računati na uspjeh u operaciji samo po osnovu patriotizma boraca. Tokom diskusije komandant 2.korpusa Sead Delić je potencirao složenost situacije u Srebrenici i obavijestio o preduzetim mjerama Komande i jedinica 2.korpusa da se pomogne napadnutoj sigurnoj zoni UN. Radi eksploatacije uspjeha na trnovskom bojištu, komandant GŠ-a ARBiH je naredio prebacivanje jedinica 7.korpusa na trnovsko, te jedinica 4.korpusa na treskavičko bojište. I pored određenih uspjeha, daljnji tok Operacije je bio opterećen tragedijom Srebrenice, što se odrazilo i na borbeni moral jedinica Armije angažovanih u Operaciji. Jedinice 4.korpusa su na kalinovačkom pravcu 13. te od 20. do 22.jula oslobodile oko 90 kvadratnih kilometara teritorije, uključujući naselja Zelomići, Ljuta, Luka, Vrhovine i Čestoljevo, približivši se Kalinoviku na 9 kilometara. Jedinice 7.korpusa su 27.jula oslobodile značajne objekte u blizini Kijeva, koje su morale napustiti zbog pretrpljenih gubitaka od artiljerijske vatre i tokom protivnapada agresorskih snaga (12 poginulih, 4 nestala, 37 teže i 87 lakše ranjenih).
Uz saglasnost predsjednika Predsjedništva, komadant Generalštaba ARBiH je naredio privremeni prekid Operacije, povratak jedinica u matične zone te otpočinjanje priprema i nastavak ofanzivnih djelovanja u matičnim zonama shodno Direktivi za 1995. godinu.
Mada je to trebalo da bude samo privremeni prekid operacije, ona nije nastavljena jer je nakon uspjeha Armije, HV-a i HVO-a u borbama protiv srpskog agresora, tokom ljeta i jeseni 1995. godine došlo do okončanja agresije i potpisivanja mirovnog sporazuma za BiH.
Iako izvođenjem Sarajevske operacije nije ostvaren planirani cilj, ipak su tokom pripreme i njenog izvođenja stečena dragocjena iskustva, prije svega u vezi:
– s organizovanjem napadne operacije strategijskog značaja sa više od 34.000 angažovanih boraca na frontu od 100 km, čije su glavne ofanzivne snage činile jedinice triju korpusa (3, 4. i 7.) i koje su dovedene i djelovale izvan matične zone;
– s dužinom izvođenja djelovanja, jer je operacija trajala 45 dana;
– s pokretljivošću i manevrom jedinica, kako u procesu dovođenja i uvođenja u borbu, tako i prilikom promjene težišta operacije kada su komande, jedinice i sredstva podrške 4. i 7. korpusa predislocirane na nove pravce za 48 sati;
– s otpornošću jedinica i pripadnika Armije na gubitke i na određene probleme u društvu, kada se preduzimaju organizovane i pravovremene moralno – psihološke pripreme, te se osigura neprekidno djelovanje starješina i komandi na održavaju visokog borbenog morala u jedinicama;
– s organizovanjem logističke podrške u terenskim uslovima i na širokom frontu, uz sadjejstvo civilnih institucija i radnih organizacija, njihovih saobraćajnih i drugih kapaciteta;
– s organizacijom svih vrsta veza za veliki broj jedinica izvan matične zone, uz postojeće skromne tehičke mogućnosti.
Izvođenjem Sarajevske operacije postignuti su rezultati koji su doprinijeli daljnjem uspješnom vođenju Odbrambenog rata. Njenim izvođenjem je oslobođeno oko 300 kvadratnih kilometara teritorije, uzdrmana odbrana agresora, ali smanjene i njegove ofanzivne mogućnosti te stvorene mogućnosti za daljnja oslobodilačka djelovanja Armije. Na neuspjeh Sarajevske operacije uticali su brojni subjektivni i objektivni faktori.
Od subjektivnih faktora na ishod ove operacije posebno su uticali sljedeći:
– nedovoljno poznavanje borbenog rasporeda agresora, organizacije vatrenog sistema te razmještaja i načina angažovanja njegovih rezervi;
– precjenjivanje mogućnosti vlastitih jedinica i samouvjerenost komandanata i komandi stvorenoj na takvoj procjeni;
– nepridržavanje od strane komandanata ideje i zamisli komandanta GŠ-a ARBiH da se djelovanjima kroz međuprostore i iz pozadine te udarom na bokove i spoj jedinica agresora osigura proboj njegovih linija odbrane, nego su primjenjivana frontalna djelovanja koja zbog tehničke inferiornosti nisu donijela očekivane rezultate;
– nedovoljno izraženo težište angažovanja snaga i sredstava na glavnom pravcu napada zbog djelovanja na više pomoćnih pravaca nego što je to bilo neophodno;
– kalkulantski odnos pojedinih komandanata i jedinica i nespremnost da odlučnije krenu u ofanzivna djelovanja;
– nespremnost jedinica Armije i MUP-a iz grada da u izvršenju zadatka ozbiljnije djeluju i pomognu snagama koje su napadale s fronta;
– nespremnost jedinica Armije da djeluju duže vrijeme bez smjene, što je zahtijevalo češću smjenu jedinica u borbi;
– nepravovremeno reagovanje GŠ-a ARBiH i komandi korpusa na propuste u jedinicama, te u vezi s prebacivanjem težišta na pomoćne pravce na kojima su postignuti početni uspjesi;
– izostajanje iznenađenja u vezi s početkom i pravcima angažovanja snaga Armije u operaciji zbog oticanja podataka tokom dovođenja, u rejonima razmještaja, tokom izvođenja elemenata borbenog rasporeda agresora, te rokom izvođenja operacije;
– nedovoljna spremnost i osposobljenost jedinica za složenije oblike manevra (uvođenje i izvođenje iz borbe kroz raspored jedinica) i oblika borbenih djelovanja (ubacivanje i djelovanje iz pozadine, diverzantska djelovanja).
Od objektivnih faktora na nepovoljan ishod Operacije su uticali:
– tehnička inferiornost ARBiH, što je uslovilo da se nije mogao osigurati povoljan kvantitativni, a pogotovo kvalitativni odnos snaga u operaciji;
– kratko vrijeme za pripremu operacije, posebno imajući u vidu nedovoljnu opremljenost i skučene manevarske mogućnosti jedinica Armije;
– nedostatak oružja, oruđa i municije neophodnih za ofanzivno djelovanje, posebno projektila za tenkove;
– nespremnost u društvu i domaćoj javnosti da Armiji pruži dugotrajniju podršku, jer je već nakon dva – tri dana po otpočinjaju Operacije došlo do širenja sumnje u njen uspjeh;
– razne pojave u društvu koje su negativno uticale na borbeni morak pripadnika Armije poput šverca, ratnog profiterstva i drugih oblika kriminala;
– tragedija Srebrenice, te nemoć i nespremnost međunarodne zajednice da ostvari svoje obaveze prema toj sigurnosnoj zoni pogodila je i demoralisala borce bh.armije.
Tokom izvođenja Sarajevske operacije ARBiH je imala više od 300 poginulih i 600 teško ranjenih pripadnika.
Iako ova operacija nije uspjela, ipak su Vlašićka i Sarajevska operacija odigrale značajnu ulogu u daljenjem jačanju oslobodilačkih djelovanja ARBiH. Njihovim izvođenjem Armija je dokazala sposobnost da pripremi i izvede operacije u složenim vremenskim i zemljišnim uslovima, te uz angažovanje značajnih snaga koje su dovođene upotrebljene izvan matičnih zona. Postignutim rezultatima u Vlašićkoj i Sarajevskoj operaciji ARBiH je ipak stvorila uslobe za preuzimanje strategijske inicijative na ratištu, a stvoreni su i povoljni uslovi za zamah oslobodilačkih djelovanja u daljnjem toku Odbrambenog rata u BiH.
“
Izvor: Armija Republike Bosne i Hercegovine – Nastanak, Razvoj i Odbrana zemlje – knjiga druga, str.121(127)-144; General Rasim Delić.
“THE SARAJEVO BREAKOUT ATTEMPT, JUNE 1995
Background
On 27 January 1995 the city of Sarajevo officially marked its 1.000th day under siege. Its residents had already endured one of the longest sieges in modern history, and still the artillery shells and mortar rounds and sniper bullets rained down, as unpredictable as the weather. Sarajevo had been surrounded for longer than the famous 900 days of World War II Leningrad, and the Vietnamese Army encirclements of Dien Bien Phu and Khe Sanh seemed short by comparison at 56 and 77 days respectively. As 1995 began another dismal year, no one in or out of Sarajevo could estimate for how many more months-or even years the siege might continue.
It was a strange sort of siege, in strictly military terms. For most of the three and a half years since Serb armed forces had isolated the capital from the rest of Bosnia an intemational airlift had brought food, fuel, and medical supplies into the city. Although frequent interruptions of the relief flights and the occasional overland convoys tightened the belts and hollowed the cheeks of its citizens, they were able to endure far longer than if they had been truly cut off by a conventional siege. Simply put, international humanitarian assistance managed to sustain the city throughout the war and thwart the Serb objective of a starvation induced capitulation. International intervention also spared the city from more than a year of incessant artillery fire, thanks to the UN-imposed ban on the emplacement of Serb heavy weapons within a 20-kilometer circle around the city's center. Although this restriction was frequently flouted, the exclusion zone vastly reduced the volume of shelling into the city for most of 1994 and the early part of 1995. As a conventional military operation, the siege of Sarajevo was a distinct oddity: a city surrounded that still received supplies routinely from the outside, and the besieging force at times banned outright from attacking the city. In fact, the intensity of fire directed at downtown Sarajevo was never as great as televised images led many observers to believe. Some sections of the city were laid waste, and numerous buildings were destroyed; yet other sections (indeed, some entire neighbor- hoods) were relatively unharmed but failed to merit the scrutiny of drama-seeking television crews. Statistically, the volume of fire directed into urban Sarajevo was far less intense than in most sieges of most cities during the past century. The Bosnian Serbs ringed the city with only 600 to 800 heavy weapons of all types, of which only about 200 were artillery pieces or tanks; the rest were heavy and medium mortars. Before the February 1994 cease-fire, on an average day, approximately 300 artillery or mortar rounds were fired into the city. The most intense shelling day was probably 22 July 1993, when the UN recorded 3.777 artillery and mortar impacts. On days when the NATO exclusion zone was actually in effect, only a scattering of shots might be fired, or sometimes none at all. By contrast, Groznyy, a city generally comparable in size to Sarajevo, first came under attack in early 1995. Within a short time, major portions of the Chechen capital were literally pounded to pieces by a Russian Army frustrated by its inability to locate and destroy a few thousand defenders, leaving tens of thousands of civilian residents dead in the rubble of their homes.
These historical comparisons in no way detract from the heroism and stoicism of Sarajevo's defenders and residents, some 10,000 of whom died between 1992 and 1995. The fact that the suffering was less awful than the siege of Leningrad or less devastating than the capture of Berlin does not mean that Sarajevo's battles were neither awful nor devastating. As an event in military history, however, the siege deserves some careful scrutiny and comparisons.
The Military Situation and the Opposing Forces
On the surface, the force balance in the area might appear to significantly favor the Bosnian Army. The ARBiH 1st Corps had some 26.000 troops inside the city, together with another 33.000 arrayed in central Bosnia facing the siege's outer wall. The 1st Corps faced only some 13.000 Bosnian Serb Army (VRS) troops surrounding the city and holding the outer wall. Whereas the VRS Sarajevo-Romanija Corps devoted more than 600 artillery pieces, tanks, and heavy and medium mortars to the siege, the Bosnian Army's 1st (Sarajevo) Corps had only a ridiculous collection of 10 to 20 artillery pieces of half a dozen types, with little or no arnmunition, and maybe 100 or so assorted mortars to support its lightly armed infantry forces. In this, the strengths and weaknesses of the opposing forces around Sarajevo reflected the differing capabilities of their parent armies.
Like the Bosnian Army as a whole, the ARBiH 1st Corps had a great deal of manpower but very little equipment, a composition that gave the corps defensive staying power (especially in an urban setting) but very limited offensive capability. Sarajevo's defending forces were ill equipped even by ARBiH standards, almost entirely cut off from outside military supplies and deprived of access to the military training areas and programs by then available to the rest of the Army. Starved of equipment, desperately short of ammunition, and with little training, the Bosnian Army forces in Sarajevo lacked the ability, weaponry, and logistic follow-through to advance into the teeth of prepared Serb defenses.
Despite the 1st Corps’ significant numerical advantage in troops and the support
of a highly motivated population, there was simply no hope that it could sustain a drive that not only would break through but also would dislodge the enemy forces and raise the siege.
The Bosnian Serb Army's Sarajevo-Romanija Corps, conversely, had ample numbers of field artillery pieces and mortars ringing the city, reflecting the VRS's overwhelming advantage in firepower. With this material superiority, the VRS could apply military and political pressure by pounding the city's urban center or beat back infantry attacks with concentrations of artillery fire. For entirely different reasons, however, the Serb besiegers also lacked a true offensive capability. Throughout Bosnia-at Sarajevo, Mostar, Gornji Vakuf, and elsewhere-artillery barrages had wrought great destruction but in and of themselves had never succeeded in forcing defending units to either surrender or evacuate. Always, it had either been a successful but costly infantry assault or the clear threat of imminent infantry attack that had allowed the Serbs to actually occupy contested towns.
While defensive artillery fire consistently enabled the VRS to thwart Muslim offensive attempts, the Bosnian Serb Army still lacked the manpower to do more than maintain the existing confrontation lines in an essentially defensive posture. Serb commanders knew the alternative would have been unacceptable: a bloody, manpower-intensive infantry assault into Sarajevo along the lines of Stalingrad, Vukovar, or Groznyy, a contest that would have pitted all of the ARBiH defenders’ strengths against all of the VRS attackers weaknesses. Even at the outset of the campaign against the Bosnian capital in 1992, a Bosnian Serb Army that was much stronger than the defending Muslims had neither the forces nor the willpower to occupy significant portions of the city itself. The VRS Sarajevo Romanija Corps therefore generally contented itself with holding its trenchlines opposite those of the ARBiH while harassing and terrorizing the city with artillery, mortar, and sniper fire.
These strategic realities had made the confrontation lines around Sarajevo essentially static for practically the entire war. Almost from the start, both sides had constructed elaborate trench complexes to protect their frontlines, further contributing to the static nature of the siege. The Bosnian Army had made a few crucial territorial gains in June and December 1992, but most of the intense fighting and territorial adjustments had taken place at the margins, where small contests had been fought for control over local areas of particular tactical value. The military limitations of the two forces combined with the UN-imposed heavy weapons exclusion zone and the ostensible demilitarization of the city had combined to produce a tactical stalemate, a battle frozen in place.
The Strategic Context
A stalemate might have been acceptable to the Serb besiegers, but the situation was becoming increasingly unacceptable to the city's residents and the Bosnian political leadership. After more than three years under the gun, both literally and figuratively, morale within the city was finally beginning to flag. More than once, the Bosnian Government proclaimed to all that breaking the siege of Sarajevo had become a top priority and that the ARBiH was determined to do so before the next winter began. Sarajevo's Mayor, Tarik Kupusovic, told correspondents that the city's residents could not survive a fourth winter of the siege, and, in May, Bosnian President Izetbegovic would vow publicly that the siege would be lifted, politically or militarily, by 25 November. The offensive, when it finally came, would be heralded by similar public statements by senior Bosnian military officers.
The attitude of this domestic audience was of vital importance, for both political and military reasons. When all was said and done, the Bosnian Army especially in Sarajevo, was a citizen army, not an all professional, regular force. If these citizens lost their will to fight whether from exhaustion or from despair, the ARBiH would cease to exist. The political and military realities therefore compelled the ARBiH General Staff to make at least a credible effort to raise the siege of the capital sometime in 1995.
There was another crucial audience to consider-off the Bosnian stage, but no less important: the international community. Serious doubts were being raised in a number of Westem capitals that the Bosnian Government and the ARBiH were viable forces worth sustaining diplomatically, economically, or militarily.
From the Bosnian Govemment's standpoint, it was thus absolutely vital to convince the international community that the Bosnian Army was still in the fight. By 1995 one could well argue that the ARBiH was already on the winning side of a war of attrition. Wars of attrition produce few battlefield victories, however, and, without visible successes, the Bosnian Army was having difficulty convincing either domestic or foreign audiences that it was not on the edge of collapse.
A breakout from Sarajevo, however slimits chances of military success, promised substantial political rewards. If the Bosnian Govemment could somehow make good on its vow to break the siege of its capital, perhaps only by establishing a narrow land route a few kilometers long, it could portray this as a victory to its citizens at home and its supporters abroad. If the Bosnian Presidency's long-promised relief to Sarajevo's quarter-million residents could be accomplished by military means, then Bosnians everywhere might be persuaded that the government's attrition strategy was finally starting to reap dividends. Internationally, the government could trumpet the city's “liberation”-achieved without the benefit of international assistance-as evidence of the state's viability.
A convergence of reasons, all centered on morale, thus drove the ARBiH toward a breakout attempt from Sarajevo sometime in mid-1995. The “what” having been established, the next question became “how…”
The Battle Plan
A can is always opened from the outside.
-Bosnian Proverb
With these considerations in mind, the Bosnian Army appears to have begun planning for a Sarajevo breakout attempt in the late spring of 1995. ln fact, rather than break out of the city, the staff planners apparently concluded that a more promising strategy might be to try to break in. The final plan called for a combination of attacks from within the city and toward the city, with the largest efforts coming from outside.
Everyone recognized that if the Bosnian Army sought to break the siege of Sarajevo it would most likely be one of the largest government offensives of the war, an all-out, costly battle of daunting scope and difficulty. The government's preparations to break the siege would be its most ambitious offensive effort to date, and its employment of troops from no fewer than four corps represented a quantum leap in the size and complexity of ARBiH combat operations. What was in doubt was the Army's ability not only to advance but to hold ground against Bosnian Serb counterattacks, something it had only rarely been able to do.
The campaign plan that the ARBiH General Staff and the 1st Corps devised called for a phasea attack to first sever key VRS supply routes to the Sarajevo-Romanija Corps's units deployed both around the city and facing ARBiH positions in central Bosnia. As a result, the Bosnian Army's primary attack routes for the first phase would be north, southeast, and south of the city, cutting or threatening the VRS's three major supply routes: one linking Serb-controlled llijas and Hadzici to Vogosca and Serb-held territory northeast of Sarajevo, another connecting Pale to the Serb-held suburbs of Lukavica and Ilidza, and finally the route connecting Pale with Serb-held Herzegovina via Trnovo and Kalinovik. The ultimate objective was to cut off Serb populations, both military and civilian, west and south of the city's center, which would count as a signal victory for the Bosnian Army and give the govemment significant leverage in its dealings with the Serbs.
If successful, the first phase would weaken the Serbs, ability to resist a second phase designed to create the actual corridor linking Sarajevo to central Bosnia and relieve the siege. To achieve this second phase, the Bosnian Army would have two major options. One option would be for ARBiH troops from central Bosnia and the city to link up northwest of Sarajevo, along a line from Visoko-llijas-Vogosca. The other most promising direction for a corridor would be to the southwest, possibly attacking along a front from Hadzici to Hrasnica and seeking to open a connection into Dobrinja west of Sarajevo airport. Either route would require an advance astride 15 to 20 kilometers of Serb-held roadway, securing enough territory on either side to prevent the Serbs from interdicting traffic with direct fire.198 From the ARBiH General Staff's force disposition, it appears that the Visoko-llijas-Vogosca route was the option selected.
This is undoubtedly what the Bosnian Army planners hoped for, an overland corridor that could bring food, troops, and military supplies into Sarajevo. Realists within the ARBiH may instead have visualized “liberating” the city over time with a series of smaller offensives. Even the ARBiH planners may have recognized that they were unlikely to achieve their ambitious objective in the next few weeks and might make only limited gains outward along lines of communication, seizing a few key terrain features along the way. Even a limited advance would leave the government forces in better positions for later attempts to break the siege.
Preparations
After a political decision most likely made in mid-April, military preparations for the battle began in mid-May. More fighting flared as the ARBiH 1st Corps probed Bosnian Serb positions, seeking better positions for further attacks and hoping to confuse enemy perceptions of where the main axes of attack would be. There was particularly sharp fighting in mid-May on the contested Debelo Brdo heights, a key position overlooking the Serb, controlled road from Lukavica barracks to Pale. In the coming month there would be even larger and sharper confrontations here.
By mid-June 1995 it was clear that the ARBiH was undertaking a massive troop buildup-by Bosnian standards-outside and even inside the city. UNPROFOR observers and others were certain that a fullscale offensive was imminent. UN spokesmen announced on 13 June that the Bosnian Arrny had assembled 20.000 to 30.000 troops in the Visoko – Breza area northwest of the city, while UN observers reported that Bosnian Government forces had moved more medical facilities, including field hospitals, into the area. The Bosnian Arrny also began restricting UNPROFOR movements-a sure giveaway that government forces were trying to conceal troop movements or offensive preparations-but this did not prevent observers from counting units from four ARBiH corps in the largest ARBiH troop concentration yet seen. Some troops, perhaps a few thousand, may even have been brought into the inner city from outside through the tunnel under the airport. The UN was also reporting VRS preparations in the same area to counter these deployments.
All told, after the troop buildup the ARBiH had the 60.000 troops from the 1st Corps, not all of which would or could be used as assault troops, reinforced with as many as 10.000 to 15.000 elite shock troops drawn from eight to 11 brigades of the General Staff, and 2nd (Tuzla), 3rd (Zenica), and 7th (Travnik) Corps. In addition, Brigadier General Ramiz Drekovic's 4th Corps had some 5.500 troops conducting a secondary attack south of the city toward Kalinovik. Even some HVO artillery from Kiseljak may have contributed to the attack in a largely political gesture. These forces were arrayed along the three primary
attack routes as follows:
– North: (Breza/Visoko – llijas – Semizovac – Vogosca route): one operational group (eight to 11 brigades from the General Staff, and 2nd, 3rd, and 7th Corps) and the 16th Division (five brigades).
– Southeast: (pale-Lukavica road): 12th Division (11 brigades, including defenses of Sarajevo City).
– South: (Sarajevo- Trnovo-Kalinovik road): 14th Division (eight brigades) and 4th Corps (five brigades).
The bulk of the 1st Corps's heavy weapons were normally deployed in Sarajevo city, but the other supporting corps probably contributed some of their limited armor, artillery, and mortar assets to supporting the attack.
Defending on the Serb side were roughly 13.500 troops of the Sarajevo-Romanija Corps, organized into one mechanized brigade, five infantry brigades, three light infantry brigades, and a mixed artillery regiment, plus additional support troops. The corps was reinforced with an additional 1.000 – man composite light infantry brigade from the Drina Corps either just before or during the battle. In addition, the VRS Herzegovina Corps deployed some 3.000 in the Trnovo – Kalinovik sector, facing elements of both the ARBiH 1st and 4th Corps. Both the Sarajevo – Romanija and Herzegovina Corps would be reinforced with another 500 to 1.000 troops of the 65th Protection Motorized Regiment (the Main Staff's elite bodyguard formation), a 1.000 – man composite infantry brigade from the Herzegovina Corps, and 500 MUP Special Police troops during the battle for use as “intervention” (counterattack) forces.
The Breakout Attempt- The Battle Begins, 15-16 June
The battle commenced in the early morning hours of 15 June, when the Bosnian Army began shelling the Serb-held suburb of Ilijas northwest of the capital. The Bosnian Govemment declared a general alert, extended the country-wide night time curfew by two hours, and closed down shops in the city. Serb authorities sounded sirens and summoned more troops for the coming battle. The UN played down initial reports of fighting, but by midday it was clear that a major battle had begun. UN spokesmen reported intense fighting north of the city and counted more than 1.600 artillery detonations along UN Route “Python” with rounds coming in at a rate of five or six a minute.
President Izetbegovic's office issued a proclamation that evening that “The world had been doing nothing to prevent an obvious catastrophe…Under these circumstances, the Army was ordered to act to prevent the strangulation of the city…” Bosnian Serb President Karadzic characterized the Bosnian Govemment action as a “last-ditch effort to change the situation on the ground.” The European Union's new peace envoy, Carl Bildt, took a gloomy view of the prospects for a diplomatic settlement in the near future: “At the moment there isn't a political process…At the moment we're heading toward war “.
The Bosnian Army kicked off its campaign to break the siege with a flurry of short-range attacks by the 12th Division inside the city against key points to gain better positions for future operations. These were intended to interdict Bosnian Serb Army lines of communication, probe for weaknesses, and tie down Serb forces before the main operation was launched from outside the city. These local attacks were generally successful at the start. Meanwhile, govemment forces undertaking the main operations made important tactical advances along all three of the primary attack routes, including, cutting the Serb supply line (UN Route python) north of the city, threatening other Serb-held road links south toward Trnovo and Kalinovik, and nearly severing the road link from Lukavica east toward Pale.
The first and primary objective for the Operation was to cut UN Route Python northwest of Sarajevo. Python, which continues north to Olovo and eventually to Tuzla, was the lifeline for VRS forces deployed around the llijas, Hadzici, and llidza in the Serb-held regions west of Sarajevo. When the ARBiH cut the road in its initial attacks on 16 June it achieved a major if momentary success. Assault brigades from the ARBiH 2nd and 3rd Corps, supported by the ARBiH 16th Division, captured a swath of territory from the VRS 1st llijas Brigade in the Cemerska Hills (the Ravni Nabozic feature) and continued their advance across the road to the south and east. If the Bosnian Army could cut the route, while seizing the llijas – Semizovac – Vogosca road, it would at one stroke provide Sarajevo with an excellent north-south supply corridor while threatening the Serb forces west of the city with encirclement themselves.
Southeast of the city, Bosnian Army 12th Division/1st Corps forces also made significant gains against the VRS 1st Sarajevo Mechanized Brigade, threatening the main road connection between Pale and Lukavica in an effort to cut off the Serb-held suburbs southwest of the city, while limiting the Sarajevo-Romanija Corps's ability to shift its troop reserves. On 16 June, government troops seized the long-contested Debelo Brdo ridge line and the Sharpstone feature, both high positions overlooking Serb lines of communication. Later that day, they continued their advance past Debelo Brdo, taking positions on Mt. Trebevic and threatening the route with artilIery and sniper fire. This road, UN Route “Tuna”, was the only one that ran along the southern edge of the city, eventually reaching the VRS Lukavica barracks. Having been pounded relentlessly by Karadzic's artillery for over three years, Bosnian Army forces now gleefully repaid the Serbs with artillery rounds fired into Pale from their newly won positions on 17, 18, and 19 June, shelling the Bosnian Serb capital for the first time since 1992.
Approximately 20 kilometers south of the city, Brigadier Zaim Imamovic's 14th Division/1st Corps and Brigadier General Drekovic's 4th Corps kicked off their portion of operation three days earlier, on 12 June. Their objective was to seize Trnovo (1st Corps) and Kalinovik (4th Corps) thus severing the Sarajevo – Trnovo – Kalinovik road and limiting the VRS's ability to reinforce its troops around Sarajevo itself. On 12 June four brigades of the 14th Division, the 109th and 181st Mountain Brigades and the 145th and 182nd Light Brigades, once again claimed the capture of Djokin Toranj and the surrounding territory from the VRS 1st Guards Motorized Brigade. The adjacent forces of the 4th Corps also claimed to have simultaneously seized a swath of territory in the Treskavica, south of Djokin Toranj, in the direction of Kalinovik. The 14th Division and the 4th Corps elements continued to expand on these gains, pushing from Mt. Bjelasnica toward Trnovo against the VRS 12th Kotorsko and 4th Drina Light Infantry Brigades and deeper into the Treskavica against the 1st Guards, seizing numerous peaks and villages. ARBiH troops advanced to within a few kilometers of the Serb-held town of Trnovo and briefly came to within 6 kilometers of Kalinovik. Although the Bosnian Army was unable to actually cut the Serbs’ north-south supply Iine (UN Route “Viper”), it was in a position to interdict Serb traftic along the route with mortar and sniper fire.
There was also heavy fighting both east and west of Sarajevo airport on 16 June. Bosnian Arrny 12th Division forces apparently launched attacks against the VRS 1st llidza Infantry Brigade toward both Stup and Nedzarici but made only limited gains. The 12th Division also seized several key tactical points around the city's perimeter, as the ARBiH placed additional pressure on the Sarajevo-Romanija Corps to fix its reserves in place. An attack by elements of the 14th Division against the VRS 1st Igman Infantry Brigade near Hadzici fared better, taking key high ground overlooking the town and possibly breaking through
the first Serb defense lines.
UN Responses to the Situation
As the Sarajevo battle began, the UN was still negotiating its way out of the crisis that had erupted on 27 May when the Serbs took some 377 UN personnel hostage in response to a NATO airstrike on the Pale ammunition depot.
UNPROFOR commanders were understandably cautious after the nightmare of a hostage situation that had not yet been completely resolved and were disinclined to respond vigorously to military actions by either of the two armies (The Bosnian Serb authorities eventually released the last 26 UN hostages on 18 June, two days after the Sarajevo battle had started). Even if the Serbs did not take more hostages or directly challenge UNPROFOR forces in retaliation for Bosnian Army actions, they could have sought to indirectly pressure the Bosnian Government by again harassing and obstructing UN personnel.
The VRS could have increased its harassment of resupply convoys-especially to the eastern enclaves, or completely blocked vehicle and air traffic into Sarajevo. Fortunately for UNPROFOR, the situation did not turn into another hostage-taking catastrophe, and there were no major repercussions for UN relations with any of the Bosnian factions. Nevertheless, UNPROFOR kept a low profile while battles raged on all sides, quietly reporting from most of its observation posts and checkpoints and maintaining their monitoring routines wherever possible.
The peacekeepers abandoned the Sarajevo Weapons Collection Points between 16 and 18 June, after both government and Serb soldiers flouted UN weapons restrictions on the first day of the battle; the UN action may even have been a quid pro quo for the Serbs’ release of their last hostages. In any case, both Bosnian Government and Bosnian Serb forces removed many of the heavy weapons from the UN Weapons Collection Points around Sarajevo as soon as the battle began, and the positions were left unguarded. Bosnian Government forces withdrew most of the heavy equipment from the Marshal Tito barracks site inside the city, as well as several guns from the Kosevo tunnel collection point. Bosnian Serb forces fired at least 100 rounds from the Osijek Weapons Collection Site west of the city on 16 June. They also used at least three captured UN light tanks from the Lukavica Barracks area, seized from the French three weeks earlier during the hostage crisis-in fighting on 16 June.
If UNPROFOR personnel weathered the renewal of hostilities rather well it was at least partly due to the fact that UN forces in and around Sarajevo had already been pulled out of the most vulnerable positions around Sarajevo in response to the May-June hostage debacle. Bosnian Army soldiers did confine 560 Canadian troops to their barracks in Visoko, however, and detained eight UN Military Observers in the town. All were released without incident a few days later, but this second round of UNPROFOR detentions, this time, by the Bosnian Muslims, made for a few testy moments.
The Tide Begins to Shift: 17-22 June
After the first couple of days, the outcome still hung in the balance, although things still looked fairly promising for the heavily bolstered ARBiH 1st Corps. Having absorbed the ARBiH's first punch, the VRS was already preparing to swing back. Even by late on the 16th, the second day of the attack, the offensive was beginning to slow as the VRS discemed ARBiH lines of advance and Serb resistance began to stiffen.
lnitial Bosnian Serb responses to the ARBiH offensive were relatively restrained, with shelling primarily directed at areas of confrontation rather than population centers. The first VRS counterattacks stalled Bosnian Army advances in some areas but did not retake significant amounts of territory. The thinly stretched VRS was very selective about the time and place of its counterattacks in the Sarajevo area. Wisely, the VRS first responded with artillery against the ARBiH infantry forces conducting the assaults, wearing the Muslims down and leaving them weakened and vulnerable to later Serb moves.
Over the next few days, however, the military pendulum continued to swing in the other direction as the Muslim attack lost momentum along all three of its main attack routes and as the VRS Main Staff, Sarajevo-Romanija Corps, and the Herzegovina Corps gathered their forces for a counterstroke. Fighting was intense and inconclusive for several days, with key terrain changing hands and each side gaining ground in some areas and losing ground in others. Overall, though government forces gave up bits’ of captured territory to Serb counterattacks on 17-18 June, the ARBiH still held most of the key terrain features it
had taken.
VRS forces from the 3rd Sarajevo Brigade blocked Bosnian Army attacks on 17 June near Rajlovac, northwest of the city, and then advanced to retake part of the territory lost along UN Route python. The VRS also stopped Bosnian Anny efforts to advance around Hrasnica and along the road to Pale. The Sarajevo-Romanija Corps regained control over the Pale-Lukavica road itself, although Bosnian Army positions a top the recently captured heights on Debelo Brdo allowed ARBiH forces to fire on Serb vehicles along the way. VRS infantry also reversed Bosnian Army gains on the nearby Mojmilo hill ridge line south of the city on 17 June, retaking at least one trench position.
Between 18 and 22 June, the VRS appears to have focused on checking further ARBiH advances while it marshaled its own elite forces for a counterattack.
Stiffening VRS resistance halted several more ARBiH offensive probes, after which the Serbs launched a counterattack late on the 20th along the Debelo Brdo ridge line, overlooking the Serb supply route from Pale to Sarajevo. The focus of fighting shifted on the following day to the western suburbs of Hadzici, llijas, and the area around Visoko.
Bosnian Serb Countermoves
The main Serb counterattack commenced on the 22nd as elite MUP special police troops combined with elements of the VRS 3rd Sarajevo Brigade to force the ARBiH lines back in bitter fighting northwest of the city in the Cemerska Hills. At the end of the day, the Serbs had regained control of UN Route “Python”, a critical accomplishment that robbed the govemment forces of their most important gain of the previous few days and halted their most powerful spearhead from lifting the siege. For a time, the ARBiH had completely blocked the Serbs’ northern supply route, but this was no longer the case.
On 28 June, VRS 1st Ilidza Brigade forces counterattacked against the western suburb of Stup, one of the few areas where the Serbs were able to employ their armored forces as maneuver units, seizing several derelict industrial facilities in heavy street fighting, incrementally driving ARBiH troops back. Counterattacks from the 102nd Motorized and the elite 143rd Light Brigade recovered the lost ground, but any hope of taking additional territory was gone.
The 1st and 4th Corps’ attacks around Trnovo and Treskavica also had lost momentum by the beginning of July. The VRS Main Staff committed elements of the crack 65th Protection Regiment to the battle around Trnovo, driving 14th Division troops away from positions overlooking the highway by 26 June. Meanwhile, the VRS Herzegovina Corps's composite brigade, together with MUP Special Police troops, again rallied to recapture the crucial Djokin Toranj peak in late June.
By about 28 June it was clear that the ARBiH commanders had decided to suspend the Sarajevo offensive indefinitely while they reconsidered their strategy and options. Essentially, the Sarajevo offensive had been stopped dead in its tracks in some areas, been rolled back with partial gains in others, and in no place seemed likely to successfully interdict Serb supply lines. Casualties had far exceeded expectations and were continuing to mount. It was time to call a halt. For the foreseeable future, Sarajevo would remain under siege.
Mt. Treskavica, July-October 1995
Despite the failure of the ARBiH's Sarajevo operation, battles between the ARBiH 1st and 4th Corps and the VRS Herzegovina Corps continued to seesaw back and forth across Mt. Treskavica for the rest of the war. The VRS counterattacks at Trnovo and Treskavica in late June raged on in a series of fierce battles beginning on 4 July and continuing almost to the end of the month. The battered ARBiH troops, having progressively lost territory for nearly a month, made a successful counterpunch on 24 July, retaking several villages south of Mt. Treskavica and again advancing toward Kalinovik. A composite brigade from the VRS Herzegovina Corps, once again spearheaded by elite MUP Special Police reinforcements, forced the Bosnian Army back with a counterattack from 1 to 3 August.
After still more days of bitter struggle, the Bosnian Army on 10 October was able to aunounce that it had achieve significant success, including the occupation
of several elevations on Mt. Treskavica and the capture of a substantial amount of Serb equipment. The proclamation was good for no more than a day and a night, for the Bosnian Serbs mounted a last counterstroke spearheaded by the Sarajevo-Romanija Corps's 4th “White Wolves” Recon-Sabotage Detachment and retook much of the territory claimed by the govemment the very next day. The ARBiH managed, however, to finally retain the bloody ground on the heavily contested Djokin Toranj, or as the Muslims call it, Mala Caba. ln this, the last major battle of the war in the area, the ARBiH's veteran 14th Division Commander, Zaim Imamovic, was killed.
The heroic efforts of the Bosnian Army troops notwithstanding, their lack of adequate artillery and armor support doomed most of the ARBiH's Mt. Treskavica offensives to limited and temporary gains. Exhausted government troops frequently found themselves unable to hold onto the valuable territory they had gained at such great expense in the face of skilled counterattacks by elite Bosnian Serb Army and MUP Special Police troops supported by an overwhelming advantage in heavy weapons firepower. In the end, government forces retained some of their hard-won gains in the areas south of the capital but had been unable to push on toward the key towns of Kalinovik and Trnovo. on Mt. Treskavica and the surrounding heights, the Bosnian Army was to find the price of victory was high…and a only a partial victory, at that.
Aftermath and Analysis
We're a much better army after three years of fighting, but we still don't have the tanks and artillery the Chetniks have…lf we smashed through, we would have to hold the ground we take, and that would be very difficult unless the Serbs ran away. Every soldier would rather die liberating the city than defending a stinking trench, but this could be suicide.
-An experienced Bosnian Army officer four days before the start of the offensive
The ARBiH General Staff's campaign plan was well conceived, focusing its initial moves on isolating and weakening VRS forces around the city by severing their supply lines, before moving to create the corridor linking central Bosnia and Sarajevo. The overall effort did not succeed because of the VRS's effective defensive doctrine, which relied on extensive minefields and the VRS heavy weapons superiority to break the attack's momentum; this was followed by the judicious commitment of elite infantry unils at key moments to eliminate ARBiH territorial gains. As a result, the Sarajevo breakout attempt must be regarded as a costly failure, expensive in lives and potentially diverting precious elite troops from other battles elsewhere. Casualties were unquestionably very high.
The official Bosnian Army journal Prva linija stated in July 1995 that the Bosnian Serb forces around Sarajevo had suffered 200 killed and 600 wounded during the battles-a perhaps slightly inflated but credible figure. What the journal fails to mention is the numbers of casualties the Bosnian Army sustained in the same battles, which were undoubtedly several times higher. Between mid-June and mid-July 1995, the Bosnian Army may well have lost over 1.000 killed and 3.000 or more wounded in the battles around Sarajevo and Trnovo-a steep price in blood by any standard.
This bloody effort seems especially wasteful knowing what we know now-that the war would end with a cease-fire only four months later, that the siege would never actually be lifted by force of arms, and that the whole of Sarajevo city (even including most of the Serb-majority neighborhoods surrounding the urban center) would be awarded to the Bosnian Federation anyhow under the terms of the peace settlement. In retrospect, the attempted breakout operation can be seen as a needless and tragic expenditure of manpower and resources-one of the Bosnian Army's many offensive efforts that came heart breakingly close to success but was ultimately driven back to end as a costly defeat.
At the time, however, neither the Bosnian political leadership nor its military commanders nor the thousands of residents of Sarajevo knew that a peace settlement was just around the corner. It is crucial to view the failed Sarajevo breakout effort in that context. Most people fully expected the war to go on for another year or more. To stay in the war, the Bosnian government leadership had to convince both its own citizenry and the international community that the Bosnian Army was not on the verge of defeat, that the war effort (costly though it might be) would ultimately produce tangible results, and that victory, however far away, was nonetheless visible on the horizon.
From a political standpoint, therefore, even a failed effort to break the siege might still be considered a strategic victory, even though a serious military defeat. As long as Sarajevo could convince the international community (most crucially, Washington) that the Bosnian Army was still a viable and determined fighting force and could convince the Bosnian Muslim population that the Army was indeed battling to relieve the country's besieged populations, which it eventually would do, though perhaps in many incremental steps, the breakout effort was worth the price. Viewed in this light, the hugely expensive Sarajevo
breakout effort may have been a worthwhile gambit.
Since the war ended only a few months afterward, it will always remain conjecture whether the Bosnian Army might ever have lifted the siege, perhaps in a series of small advances, or whether the battle lines would have remained essentially frozen in place. Having failed to open a secure corridor on its first try, the ARBiH could have tried a series of limited offensives to seize strategic territory that might have completed a connection to the city in the late fall. Even if the Bosnian Army had succeeded in opening one of the overland routes into the city it probably would have had difficulty maintaining the corridor, and traffic would have been vulnerable to Bosnian Serb artillery and sniper fire. Given the massive forces employed in the June breakout attempt and their more productive employment elsewhere in Bosnia in the later summer and fall, it seems most likely that the siege of Sarajevo would have dragged on for still more months or years. As events later showed, the most effective way to raise the siege was to end the entire war, and that would not be accomplished by storming the hills around the capital. In the end, the siege of Sarajevo was broken not on Mts. Zuc or Igman but rather on the battlefields of western and northeastern Bosnia, and ultimately at Dayton.”
Izvor: The Sarajevo Breakout Attempt, June 1995 – Balkan Battlegrounds: A Military History of the Yugoslav Conflict, 1990-1995, The Central Intelligence Agency
“OPERACIJA DEBLOKADE GRADA SARAJEVA (15.6.1995 – 31.7.1995)
Opća vojno – politička situacija
Grad Sarajevo je i dalje pod opsadom. Rezolucija Vijeća Sigurnosti UN-a br.900 od 9.2.1994 ne poštuje se. Ultimatum NATO-a i zračnim udarima po položajima Vojske RS razmještenim na obruču oko grada u slučaju njihovog napada na grad Sarajevo ne primjenjuje se. Više od godina dana vodili su se pregovori o povlačenju teškog naoružanja VRS iz zone sigurnosti od 20 km oko grada. Stav međunarodne zajednice, posebno Sjedinjenih Država, promijenio se prema zbivanjima u Bosni i Hercegovini s ciljem aktivnijeg uključenja u nalaženje pravičnog rješenja ratnog sukoba. Sjedinjene Države su pomagale legitimnu vladu u istrajavanju do pronalaženja konačno prihvatljivog mira. Odgovorni predstavnici UN-a su takvo stanje smatrali prirodnim iako za grad Sarajevo to nije bilo nikakvo rješenje, jer je on i dalje bio blokiran, a sa položaja srpske vojske i dalje su ubijani civili po gradu. U mjesecu maju 1995. godine napadi opsadnih snaga VRS na grad Sarajevo se intenziviraju. U takvoj općoj vojno – političkoj situaciji Vojni komitet UN-a preporučuje zračne napade NATO-a protiv srpskih snaga na opsadnom obruču koje ne poštuju i ne primjenjuju rezoluciju UN-a o gradu Sarajevu kao sigurnosnoj zoni UN-a.
Osnovna ideja operacije
Armija BiH je već vidno ojačala. Političko i vojno vodstvo je donijelo odluku da se grad Sarajevo deblokira vojnim putem i da se u toj ofanzivi slomi i razbije udarna snaga i vatrena moć agresorskih snaga, a da se potom prijeđe u odlučujuću ofanzivu širenja slobodine teritorije BiH do konačne kapitulacije snaga agresora. U tom cilju planirana je operacija deblokade grada Sarajeva a računalo se sa “žešćom” osudom međunarodne zajednice na ovakvu aktivnost ARBiH u zaštićenoj zoni UN-a. O situaciji u gradu sa otpočinjanjem ofanzivnih djelovanja na njegovoj deblokadi predsjednik Predsjedništva RBiH g. Alija Izetbegović je izjavio: “U situaciji u kojoj smo mi nismo obavezni da mislimo šta svijet misli o ovome, taj svijet nije učinio potrebno za grad Sarajevo, zbog toga će deblokada teći i nastaviti se odvijati po planu. Ili sad ili kasnije, zavisno od razvoja situacije, mi ćemo grad osloboditi.”
Osnovna ideja plana operacije na deblokadi grada Sarajeva odnosila se na to da se snažnim udarima snaga Armije RBiH na glavnom pravcu napada u prvoj fazi razbiju snage agresora na vanjskom opsadnom dijelu obruča, zauzmu dominantni i značajni taktički i operativni objekti, da se na njima uradi odbrana na “brzu ruku” te da se snaga na deblokadi grada u rejonu zauzetih objekata konsoliduju, popune, osvježe i prijeđu u drugu fazu realizacije operacije. U drugoj fazi operacije planirano je da se sa zauzetih objekata iz prve faze i sa osloncem na značajne taktičke i operativne zemljišne objekte, te u sadjejstvu sa snagama iznutra, energičnim udarima razbiju snage Vojske RS na opsadnom obruču oko grada Sarajeva i izvrši njegova deblokada barem na jednom dijelu Sarajevskog fronta. Poslije ostvarenih uspjeha, a zavisno od sveukupne vojno – političke situacije, nastavila bi se ofanziva ARBiH u razbijanju opsadnog obruča na ostalim dijelovima Sarajevskog fronta.
U toku priprema operacije jedinice ARBiH su izvršile grupiranje snaga na dodjeljenim pravcima izvođenja napada. Izvršena je solidna popuna ubojnim sredstvima, prije svega artiljerijskim i minobacačkim granatama, projektilima za blisku protuoklopnu borbu i strjeljačkom municijom. Tako da je do početka operacije ostvaren odnos snaga prikazan u ovoj tabeli.
Armija BiH je otpočela napad za deblokadu grada 15. juna 1995 godine, usmjerivši napad na široki dio zapadnog Sarajevskog fronta koji se protezao od Igmana na jugozapadnom dijelu tog fronta do Nišićke visoravni na njegovom sjeverozapadnom dijelu. Glavne udare Armija RBiH je usmjerila na centralnom dijelu zapadnog Sarajevskog fronta, glavnim pravcem napada Visoko – Paljevo – Rajlovac. Na tom pravcu su angažovane jedinice i sredstva 7. korpusa ARBiH. Na drugom glavnom pravcu napada Golo Brdo – Hadžići – Mostarsko raskršće angažovane su jedinice i sredstva 4. korpusa. Na desnom krilu napadnog dijela fronta, pomoćnim pravcem napada Igman – Trnovo, angažovane su snage i sredstva 1. korpusa, a na lijevom krilu pomoćnim pravcem Nišićka visoravan – Ravni Nabožić – Semizovac djelovale su snage 3. korpusa.
Sa otpočinjanjem borbenih djelovanja, pa i narednih dana, snage ARBiH na glavnom pravcu napada nisu ostvarile očekivani uspjeh na proboju vanjskog opsadnog obruča. Tako se idućih dana nastavak operacije na glavnom pravcu napada zbog nesinhronizovanih i nedovoljno koordiniranih borbenih aktivnosti sveo na trošenje borbenih efektiva a i ljudstvo se zamorilo.
Situacija na desnom krilu napada, pomoćnom pravcu Igman – Trnovo, bila je znatno drugačija. Snage 1. korpusa ARBiH koje su djelovale na tom pravcu ostvarile su značajne uspjehe u oslobađanju i širenju slobodne teritorije, oslobodivši u toku operacije oko 25 kvadratnih kilometara teritorije. Određeni uspjesi su postignuti i na lijevom krilu na pomoćnom pravcu napada, odnosno na pravcu Nišićka visoravan – Čemerska planina – Srednje. Snage 3. korpusa ARBiH su ostvarile određene uspjehe. U rejonu Srednjeg vodile su se žestoke borbee. Poseban uspjeh u ovoj zoni borbenih djelovanja ostvarila je 375. oslobodilačka brigada, s tim da se na dostignutim linijama održala samo nekoliko dana, jer druge sadjejstvujuće jedinice nisu ostvarile planirane borbene zadatke, zbog čega je izvršeno izvlačenje ljudstva te brigade iz posebno ugrožene zone borbenih djelovanja.
Posljednji napad većeg obima snaga na glavnom pravcu napada poduzet je 27. jula 1995 kada komandant 7. korpusa ARBiH angažuje snage 17. VKbbr. Međutim nakon početnog uspjeha te brigade i uspješnog proboja linija i presjecanja komunikacije Sarajevo – Trnovo dolazi do zastoja jer jedinice drugog ešalona nisu uspjele iz nekoliko razloga eksploatirati početni uspjeh 17.viteške krajiške brigade koja je hrabro i uz nadljudske napore izvršila početni planirani udar. (karta br. 33, str. 326a)
Bitne karakteristike operacije deblokade Sarajeva
Bitna pozitivna karakteristika operacije je u tome što se u njoj uspjela angažovati sva raspoloživa snaga Armije RBiH. Pozitivna karakteristika je i što su dobro pripremljene snaga iz sastava 1, 3 i 7. korpusa, uz dobro poznavanje terena i dosljednu primjenu stečenih ratnih iskustava, ostvarile veće ili manje uspjehe na dodijeljenim im pravcima napada.
Bitne negativne karakteristike operacije mogu se svrstati u nekoliko grupa. Prva negativna karakteristika se odnosi na to što je operacija pripremana bez osnovnih elemenata operativnog i taktičkog maskiranja. Nije bilo dovoljne primjene elemenata tajnosti u pripremi operacije jer je čak i u dnevnim glasilima objavljen približan plan operacije, tako da je VRS mogla blagovremeno pripremiti odbranu na očekivanim pravcima napada Armije RBiH. Drugo, zbog kratkih priprema angažovanih jedinica i nedovoljno dobrog poznavanja terena, snage ARBiH raspoređene na glavnom pravcu napada nisu uspjele primjeniti orginalnu taktiku vlastitog načina ratovanja. Neprijateljske snage su vješto iskoristile te slabosti i odbile napade jedinica 7. i 3. korpusa, ne dozvolivši nikakvu vrstu iznenađenja na očekivanim ili uočenim pravcima mogućih napada jedinica ARBiH. Treća bitna negativna karakteristika ove operacije je i to što je pri planiranju borbenih djelovanja na pravcima napada u pojedinim fazama napada primjenjen decentralizovan postupak planiranja, tako da nije adekvatno izraženo težište borbenih djelovanja, što se tokom operacije ispoljilo u neusaglašnoj koordinaciji borbenih djelovanja, jer je postojalo više pravaca napada na glavnom pravcu angažovanja snaga Armije.
Pored navedenoga, analizirajući prethodna borbena djelovanja Armije RBiH uočava se da je u planiranju napadnih borbenih aktivnosti primjenjena identična logika planiranja i izvođenja borbenih djelovanja koju su operativci Armije RBiH primjenjivali tokom cjelokupnog perioda planiranja deblokada opsade grada. Takav način planiranja i izvođenja borbenih djelovanja u predhodnim operacijama nije imao uspjeha. Ista logika planiranja, isti način grupiranja snaga, isti način rasipanja i neekonomičnog trošenja snaga i sredstava, bez jasno izraženog težišta napada i vatrenog udara, doći će do izražaja i u toku izvođenja spomenute operacije deblokada grada. Zbog toga ona nije imala adekvatne predpostavke za očekivani i planirani uspjeh, na što su upozoravali i neki inozemni vojni analitičari.
Potrebno je bilo pored ostalog, uočiti da Armija RBiH u tom periodu još nije imala potpune kvalitativno izražene karakteristike tajnosti priprema borbenih djelovanja, brzinu pokreta i bez identificiranih osobenih karakterističih taktičkih principa ratovanja i bez usvojenog iskustvenog tempa manevra snaga i sredstava. Isto tako, nije imala sve potrebne predpostavke da prijeđe u odlučujuću bitku za oslobođenje i širenje slobodne teritorije Bosne i Hercegovine.
Značajan i karakterističan događaj koji je uticao na tok izvođenja operacije deblokade grada Sarajeva je i napadna operacija VRS na zaštićene zone pod kontrolom UN-a, Srebrenicu i Žepu. Ispoljena brutalnost Vojske RS tokom zauzimanja zaštićenih zona UN-a negativno će se odraziti na borbeni moral boračkog sastava ARBiH jer su u boračkim redovima kružile priče kako je podjela Bosne već dogovorena, kako je borba Bošnjaka bila uzaludna jer je na kraju sve “prodano” i slično. Sve će se to negativno odraziti na pad borbenog morala i u značajnoj mjeri doprinijeti neuspjehu Armije RBiH u deblokadi grada Sarajeva.”
Izvor: Operacija deblokade grada Sarajeva (15.6.1995-31.7.1995) – Opsjednuti grad Sarajevo, str. 325-330; Zijad Rujanac
“6. BORBENI USPJESI 111. VITEŠKE BRDSKE BRIGADE U OKVIRU SARAJEVSKE OPERACIJE, JUNA 1995. GODINE
…Tokom maja 1995. godine, intenzivno su se odvijale pripreme jedinica i komandi za operaciju, s cijljem deblokade Sarajeva. U okviru te operacije, dijelovi 111. Viteške brdske brigade, pod komandom Šefćeta Baždarevića, na Bjelašničko – treskavičkom bojištu su dobile zadatak da razbiju neprijateljske snage u rejonu Gaja, Javorka, Kukova, istočnih padina Kilavca, Litice i Lastve. Odlučeno je da težište napada bude u pravcu Kukova, Gaja i duž komunikacije prema Godinji, Godinjskim Barama i Trnovu. U to vrijeme, komandant 111. Viteške brdske brigade, Mehmed Cero, se nalazio u Sarajevu sa jedinicama koje su bile angažirane prema Vogošći, na zadacima deblokade Sarajeva iznutra.
Pripreme za napad, po tom planu, su se privodile kraju u drugoj polovini maja 1995. godine. U to vrijeme je realizirana smjena jedinica. Sa Bjelašničko – treskavičkog bojišta je otišao 3. bataljon 111. Viteške brdske brigade, a došao 2. bataljon Šefćeta Baždarevića. Ustvari, prethodnica 2. bataljona, na čelu sa Rahmanom Hajdarevićem, je došla 26.05, a glavnina 01.06.1995. godine.
U periodu priprema za Sarajevsku operaciju, jedinice 111. Viteške brdske brigade su 03.06.1995 godine pokušale osloboditi Pašinu Planinu, Nikoline Stijene i Đokin Toranjm s ciljem da se neprijateljske snage potisnu dublje prema Rogoju. U tome se nije uspjelo, pored ostalog, i zato što je načelnik Štaba brigade, Tašo Dacić nagazio na minu, ali je srećom njegovo stopalo uspješnom operacijom spašeno.
Na IKM 1.korpusa, 14.06.1995. godine jedinicama je data zapovijest za napad u okviru operacije za deblokadu Sarajeva. Kao što je već navedeno, 111. Viteška brdska brigada je dobila zadatak da razbije neprijateljske snaga u rejonu Gaja, Javorka, Kukova, istočnih padina Kilavca, Litice i Lastve. Težište napada je bilo u pravcu Kukova, Gaja i duž komunikacije prema Godinji, Godinjskim Barama i dalje prema Trnovu. U tom napadu, na čelu sa komandantom Šefćetom Baždarevićem je učestvovao kompletan 2. bataljon 111. Viteške brdske brigade, ojačan sa jednom četom iz 141. brigade, jednom četom iz Fojničke brigade, jednom četom iz Visočke brigade, sa dva tenka T-55, dva ZIS-a 76 mm, jednim topom B-1 76 mm, tri minobacača 120 mm, baterijom minobacača 82 mm i vodom PAT-ova 20/1. Za protivoklopnu borbu, 111. Viteška brigada je ojačana raketnim sistemom “MILAN”.
U prvom borbenom ešalonu su bile sljedeće jedinice:
– četa Ibre Lakovića je imala zadatak da razbije neprijatelja u rejonu Gaja i Strugojnice, gdje se angažirao i komandant bataljona Šefko Marevac;
– desno, napadala je četa Rahmana Hajdarevića ojačana sa izviđačko – diverzantskim vodom, sa zadatkom da razbije neprijatelja u rejonu Kukova;
– između čete Lakovića i Hajdarevića, napadala je Fojnička četa;
– četa Adema Subašića je napadala desno od Kukova prema Kilavcu, sa zadatkom da razbije neprijatelja na prednjem kraju i nastavi napad prema Godinji.
Naše snage za vatrenu podršku napada su raspoređene: minobacači 82 mm u rejonu sela Dujmovića; minobacači 120 mm na putu od Pazarišta prema Kukovima; PAT-ovi 20/1 na Mlakvi i Orlici.
Ranije su naši osmatrači i izviđači otkrili da četnicima dolazi ručak između 14.00 i 15.00 sati i da tada, budnost na njihovim položajima popušta. Naš tenkista Slaviša Šućur je laserskim uređajem izmjerio da je odstojanje od njegovog tenka do neprijateljskog utvrđenja, koga je trebao gađati, 1.560 metara.
Iz tog početnog rasporeda, postupajući po navedenoj zapovijesti, 2. bataljon 111. Viteške brdske brigade je 16.06.1995. godine napao neprijatelja na položajima u rejonu Litice i Lastve, na desnom krilu, odnosno na spoju sa jedinicama 2. Viteške motorizovane brigade. Uspjeha nije bilo, ali je naša artiljerijska priprema bila vrlo žestoka, uz istovremeno izviđanje po dubini neprijateljskog rasporeda. Taj napad je, ustvari, imao karakter operativnog maskiranja, u okviru pripreme glavnog napada koji će usljediti 18.06.1995. godine. Napadom u pravcu Litice i Lastve, neprijateljske snage su isprovocirane da reagiraju, tako da su naše izvidnice prema pokretima i drugim oblicima reagiranja precizno otkrile položaje njihove artiljerije, pravce dovođenja snaga i međuprostore.
Artiljerijskom pripremom, naš napad je počeo u 15.15 sati, 18.06.1995. godine, direktnim pogotcima od strane naših nišandžija i posluga na tenkovima, minobacačima i topovima. Poslije kraće artiljerijske pripreme, u napad je krenula i naša pješadija. Efikasno su razbili četničke jedinice na prednjem kraju, a zatim po dubini oslobodili:
– sela Mijanoviće, Brutuse, Milje i Godinju.
– objekte Javor, Kukove, Brda, Ostružje, Runjevicu, Liticu, Lastvu, Desiće, Krivodole, Jasiku i Gračan Brdo.
Oslobađanjem tih objekata, jedinice 111. Viteške brdske brigade su izbile na liniju: Pendičići – Šestaljevo – selo Turovi. To su linije na kojima su naše jedinice dočekale Dejtonski mirovni sporazum.
Iako je to bio jedini rezultat u okviru šire operacije za deblokadu Sarajeva, u kojoj je učestvovalo više korpusa Armije RBiH, interesantno je da Mehmedu Ceri, komandantu 111. Viteške brdske brigade i Šefćetu Baždareviću, komandantu 2. bataljona te brigade, niko nikada nije pružio ni ruku u znak zahvalnosti i priznanje za rezultate koji su pod njihovom komandom, postignuti u toj operaciji.
U tim borbama niko od naših boraca nije ranjen niti je poginuo. Narednih dana, dok se pretraživao teren, sakupljao ratni plijen i dok se na dostignutim linijama organizirala naša odbrana, bilo je ranjenih od nagaznih mina, posebno u rejonu bivše linije razdvajanja između naših i neprijateljskih jedinica. Na mine su stali i teško ranjeni Šefko Marevac, koji je izgubio nogu, Ejub Kubat koji je također izgubio nogu, Manojlo ______ koga je geler aktivirane potezne mine pogodio u glavu, usljed čega je zadobio trajne posljedice.
Za dalja djejstva bile su bitne dvije činjenice: (1) jedinice koje su bile lijevi i desni susjedi 111. Viteške brdske brigade nisu pošle u napad, usljed čega se javio problem ugrožavanja bokova jedinica koje su napredovale, ali i problem mogućeg odsijecanja i okruženja naših jedinica koje su se u uklinile u raspored neprijatelja; (2) Komanda 1. korpusa ponovo nije imala rješenja za uvođenje svježih snaga, radi eksploatacije velikih uspjeha koje je postigla 111. Viteška brdska brigada. Žalim što nisu iskorišteni uspjesi 111. Viteške brdske brigade, posebno zato što sam obaviješten da je Trnovo bilo napušteno, te da u tom gradu nije bilo ni vojske ni stanovništva.
Uslijedila je stagnacija borbenih djejstava, što je neprijatelj iskoristio i konsolidirao svoju odbranu. U međuvremenu, na Bjelašničko – treskavičko bojište je doveden jedan bataljon iz 211. brigade 2. korpusa ARBiH sa područja općine Srebrenik. I dalje su pokušavani naši napadi prema Trnovu, ali kasno i bez uspjeha, jer se neprijateljska odbrana stabilizirala. U tim pokušajima poginuo je komandant 14. divizije Zaim Imamović…”
izvor: 1.slavna i viteška brigada, str. 492 – 494; Ibrahim Dervišević
SarajevskaZadnjiPokusajDeblokade1995 (Dokument u Word-u)