Željko Ražnatović Arkan na postrojavanju srpskih fašista u Prijedoru
Oružani napad na Zvornik, mostovima preko Drine, iz Srbije, izvršen je u srijedu, 8. aprila 1992. godine u jutarnjim satima. Napad je uslijedio nakon sastanka rukovodilaca opštinskih i stranačkih struktura u Malom Zvorniku sa vođama naoružanih skupina upućenih da izvrše agresiju iz Srbije: Željkom Ražnatovićem Arkanom i Vojinom Vučkovićem Žućom. Arkan i Žućo su ovlašteni u vojno – obavještajnim strukturama da učine sve da zaštite srpske interese.
Arkan je u Mali Zvornik došao dva dana poslije upada i zauzimanja Bijeljine na čelu svoje oružane postrojbe Srpske dobrovoljačke garde ,,Tigrovi”. U Bijeljini se provodilo temeljito etničko čišćenje, a isti scenario se pripremao za Zvornik. Međutim, predstavnici u srpskim paralelnim strukturama općinske vlasti bili su skeptični znajući da je bošnjačko stanovništvo na teritoriji zvorničke općine brojčano apsolutno dominantno u odnosu na srpsko. Taj omjer je bio 65 : 30 posto.
Na sastanku, održanom 6. aprila u Hotelu ,,Jezero“ u Malom Zvorniku, u Srbiji, prisustvovali su: načelnik Opštine Zvornik, Abdulah Pašić, načelnik Sekretarijata unutrašnjih poslova, Osman Mustafić, načelnik Teritorijalne odbrane, Alija Kapidžić, funkcioner Saveza komunista, Izet Mehinagić, Jovan Ivanović, predsjednik Izvršnog odbora Skupštine opštine Zvornik, Jovo Mijatović, poslanik Srpske demokratske stanke u Skupštini Republike Bosne i Hercegovine i predsjednik Skupštine opštine Zvornik, Marko Pavlović, komandant srpske Teritorijalne odbrane Zvornik, Branko Grujić, predsjednik Srpske demokratske stranke u Zvorniku i predsjednik Kriznog štaba srpske opštine Zvornik, Dragan’Obrenović, kapetan Jugoslovenske narodne armije. Ovom sastanku su prisustvovali i Dragan Spasojević, komandir stanice milicije Zvornik, Ljubiša Savić Mauzer iz Bijeljine, predstavnici partijskih organa i institucija u općini Zvornik, predstavnici najvećih privrednih kolektiva, predstavnici obavještajnih organa iz Beograda i druga lica koja će kasnije odigrati važne uloge u okupaciji i otporu okupaciji u Zvorniku.
Na tom sastanku, u popodnevnim satima 6. aprila 1992. godine, definirani su zaključci na osnovu analize aktuelne situacije, da ni po koju cijenu ne smije doći do oružanih sukoba u Zvorniku, makar se općina u potpunosti morala podijeliti na srpske i muslimanske administrativno-teritorijalne jedinice. Prisutni su jednoglasno prihvatili i Usvojili ovakve zaključke. U toku sastanka je Željko Ražnatović Arkan pretukao srpske predstavnike Jovana lvanovića i Jovu Mijatovića uz optužbe da nisu ovlašteni dijeliti srpske zemlje.
,,Premlaćivanje” srpskih predstavnika na sastanku bila je izrežirana predstava. Marko Pavlović, komandant Teritorijalne odbrane srpske Opštine Zvornik i Branko Grujić, predsjednik Srpske demokratske stranke dogovorili su u podrumskim prostorijama u štabu SDS-a u Tršiću, rodnom selu Vuka Karadžića u Srbiji, na sastanku 4. aprila sa poslanikom Srpske radikalne stranke u Skupštini SFR Jugoslavije, Miroslavom Bogdanovićem i Zoranom Rankićem da se hitno dopremi dva autobusa naoružanih četnika, dobrovoljaca Srpske radikalne stranke i Srpskog četničkog pokreta iz Srbije za pripremljeni napad na Zvornik. Odluka o napadu na Zvornik donesena je na osnovu instrukcija čelnika Srpske demokratske stranke, po varijanti B, što je podrazumijevalo da se u općinama u kojima srpsko stanovništvo nije dominantno i brojčano većinsko, moraju formirati paralelne strukture i srpski organi vlasti, a teritoriju općine podijeliti tako da se jasno razgraniči srpski od nesrpskog prostora. S obzirom na to da je u Zvorniku odnos broja stanovnika Srba i muslimana bio 30 : 65, srpska politička elita je procijenila da je potrebno na silu uspostaviti srpsku vlast u ovom gradu, uz korištenje raspoloživih resursa Jugoslovenske narodne armije i naoružanih formacija i jedinica pod kontrolom obavještajnih struktura iz Srbije.
U Sapni je u nedjelju, 5. aprila, patrola vojne policije u putničkom motornom vozilu ,,Zastava 128“ i jednom vojnom vozilu za transport jedinica na ratište prolazila ka predajniku Stolice na Majevici. Tog dana je bio vašar u Sapni i velika gužva na glavnom seoskom sokaku. Nakon provokacija, desio se oružani incident. Zastavnik JNA, Mihajlo Stanojević iz Priboja, izazvao je incident i okupljenim građanima na vašaru prijetio pištoljem zahtijevajući da se narod raziđe svojim kućama. Građani su odgovorili na provokacije, a zastavnik je ispalio više hitaca iz pištolja i ubio Mahmuta Memića iz Sapne.
Mahmut Memić, zvani Mešuljak, je prva ratna žrtva na području općine Zvornik. lzrevoltirani građani su razoružali vojnike, a zastavnika je, u općem metežu koji je nastao, pregazio vojnik koji je upravljao vojnim vozilom. Automobil u kome se nalazio povrijeđeni zastavnik velikom brzinom je odjurio u pravcu Zvornika. Zastavnik je podlegao povredama. Zarobljeni su vojnici, nakon intervencije komande garnizona u Tuzli, svi pušteni da u odu ka Zvorniku. Otpratio ih je svojim vozilom na sigurno do Karakaja Fadil Mahmutović, zvani Tiče. Mahmutovića su pripadnici srpskih snaga bezbjednosti teško pretukli da se mjesecima liječio upotrebom alternativnih metoda – previjanje svježe životinjske kože koja pomaže u zaliječenju uboja, otoka i modrica po cijelom tijelu. Adekvatnu ljekarsku pomoć u zdravstvenom centru u Zvorniku nije mogao niti smio tražiti.
Prije okupacije Zvornika srpske paralelne strukture vlasti provele su temeljite pripremne aktivnosti. Pripadnici Jugoslovenske narodne armije i srpski policajci su u toku noći 4. i 5. aprila odnijeli najveći dio preostalog pješadijskog naoružanja i opreme iz magacina Sekretarijata unutrašnjih poslova (SUP) i Teritorijalne odbrane (TO) u Zvorniku, te najveći dio policijskih vozila i deponovali ih u prostorije Fabrike ,,Alhos“ u Karakaju. U prostorijama Tvornice ,,Standard“ je smještena komanda separatističkih srpskih oružanih struktura i administrativno središte civilnih vlasti Zvornika. Manji ostatak naoružanja i municije iz magacina braniteljima Zvornika dijele pripadnici Patriotske lige uz otpor policajaca nesrba u sastavu SUP-a. Odranije je na području općine Zvornik bila stacionirana tenkovska brigada JNA dislocirana iz Jastrebarskog u Hrvatskoj, a pojačano je prisustvo pripadnika Jugoslovenske narodne armije, redovnog i rezervnog sastava koji su svakodnevno šenlučili i koristili svaku situaciju za provokacije i izazivanje sukoba.
Srpska dobrovoljačka garda pod komandom Željka Ražnatovića Arkana stacionirana je u kasarni JNA u Radaljskoj banji, na teritoriji Srbije, petnaestak kilometara udaljenoj od Zvornika. Od polovine marta 1992. godine oko 150 iskusnih oficira i operativaca državne bezbjednosti Srbije sa ratnim iskustvom iz Hrvatske, čekali su komandu za napad na Zvornik.
U istoj kasarni bilo je sjedište komande artiljerijske brigade pod komandom Dragana Obrenovića. U toj kasarni je bio jedan od sabirnih centara u koji su se javljali mobilisani Srbi prije početka agresije na Bosnu i Hercegovinu u gradovima uz Drinu. U obdaništu u Karakaju bio je stacioniran štab Gardijske brigade iz Beograda pod komandom majora Milana Stupara.
Uprkos dogovoru i zaključcima donesenim na sastanku 6. aprila u Hotelu ,,Jezero“ u Malom Zvorniku, u Srbiji, srpski predstavnici su donijeli odluku ,,da se krene na Zvornik“. U prostorijama Fabrike Standard“ u Karakaju, u večernjim satima 7. aprila, na sastanku na kome su bili: Željko Ražnatović Arkan, njegov žamjenik, Marko Pejić Peja, Marko Pavlović, Branko Grujić i Dragan Spasojević, donesena je odluka da se narednog dana izvrši napad na Zvornik.
Na tom sastanku Ražnatović je smijenio Branka Grujića, a na funkciju predsjednika Kriznog štaba postavio komandira stanice milicije, Dragana Spasojevića.
Artiljerijski napad srpskih snaga uz podršku jedinice Jugoslovenske narodne armije, pod komandom Dragana Obrenovića, izvršen je iz pravca Bijeljine, sa teritorije Bosne i Hercegovine i iz Malog Zvornika sa teritorije Srbije. Napad je počeo u srijedu, oko četiri sata ujutro, 8. aprila 1992. godine. Srpske naoružane formacije pod komandom Željka Ražnatovića Arkana ubrzo nakon početka pješadijskog napada zauzele su nekoliko slabo postavljenih barikada sa vrlo slabo naoružanim braniteljima Zvornika.
Radio Zvornik je objavio proglas u jutarnjim satima 7. aprila sa pozivom na odbranu grada od napada: ,,Građani Zvornika, grad. je napadnut. Nepoznata naoružana lica napadaju grad sa svih strana. Žene, djeca i starci – u skloništa. Muškarci na pripremljene položaje.
Omladino Zvornika, ako volite svoj grad, izađite i branite ga.“ Nakon toga je Radio Zvornik prestao sa emitovanjem programa.
Zvornik su zauzeli pripadnici Gardijske brigade iz Beograda pod komandom majora Milana Stupara, Srpske dobrovoljačke garde pod komandom Željka Ražnatovića Arkana i Marka Pejića Peje, dobrovoljci Srpske radikalne stranke, Srpskog četničkog pokreta, pripadnici desantnog bataljona SRS, ,,Beli orlovi“, mobilisani pripadnici policije iz Loznice u sastavu jedinice nazvane ,,Gogićevci“, -uz artiljerijsku podršku artiljersijskog puka Jugoslovenske narodne armije, te uz podršku redovnog i rezervnog sastava srpske milicije i srpske Teritorijalne odbrane Zvornik. U popodnevnim satima istoga dana, naoružane formacije iz Srbije zavladale su Zvornikom i počele terorisati nesrpsko stanovništvo i sve one koji su se usprotivili njihovoj brutalnosti i bahatosti. Počeo je proces etničkog čišćenja, pojedinačna i masovna ubistva civila.
Do kraja dana su naoružane formacije iz Srbije uspostavile potpunu kontrolu u gradskoj jezgri, uz artiljerijsku i pješadijsku podršku jedinica Jugoslovenske narodne armije i policijskih formacija. Uskoro su zaposjeli policijsku stanicu, Osnovni sud, zgradu u kojoj je smještena opštinska administracija, banke, Radio Zvornik, bolnicu i druge vitalne objekte. Među vitalnim ciljevima, a prema preciznim uputama u pripremi okupacije Zvornika, bili su i mediji.
Okupiran je prostor ,,Kasine“ u kome su bili smješteni Radio Zvornik, ali i kancelarije redakcija i dopisnika iz Zvornika. Zvorničkog novinara Kjašifa Smajlovića, dopisnika redakcije sarajevskog Oslobođenja“, Arkanovi vojnici su uhvatili u kancelariji dok je slao izvještaj o borbama u gradu. Brutalno su ga ubili nakon zvjerske torture.
Popodne istog dana ponovo se javio Radio Zvornik i izdaofnovo saopštenje: ,,Govori srpski Radio Zvornik, ovde Željko Ražnatović Arkan. Građani Zvornika, grad je oslobođen. Možete slobodno da se vratite iz skloništa svojim kućama i u stanove. Svako ubistvo i pljačka bit će kažnjeni smrću.“ Sa munare Riječke džamije zvorničkom kotlinom se prolamala pjesma iz repertoara hora Šabačke eparhije.
Neposredno prije napada, 8. 4. oko 1: 00 sat, na ulazu u grad iz pravca Bijeljine na barikadi pored Drine, branitelji grada su zarobili Milorada Ulemeka Legiju, Vojina Vučkovića Žuću, njegovog brata Dušana Vučkovića zvanog Repić i Miroslava Bogdanovića, poslanika Srpske radikalne stranke u Skupštini Srbije.
Predali su ih u policijsku stanicu u Zvorniku. U vozilu ,,mercedes 123“ koje su koristili, a koje je bilo u vlasništvu Miška Karajčića, pronađene su sajle za tihe likvidacije, vatreno oružje za blisku borbu, pištolji, automatske puške, sanduci municije i bombi i različito hladno naoružanje i iskaznice izdate od bezbjednosnih organa, Jugoslovenske narodne armije, različitih političkih stranaka, čak i Legije stranaca, kao i dozvole izdate iz obavještajno – sigurnosnih organa SFR Jugoslavije za nesmetano kretanje u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini.
Milorad Ulemek Legija posjedovao je dokumenta i na ime Ulemek Senić i tim se imenom predstavljao u susretima i upoznavanjima sa saborcima koji su planirali napad na Zvornik. Istoga dana, načelnik SUP-a, Osman Mustafić donosi odluku o njihovom oslobađanju.Takvu odluku je donio nakon intervencije njegovog školskog druga Vojislava Jekića, koga je komandant srpske Teritorijalne odbrane Zvornik, Marko Pavlović, angažirao da urgira kod načelnika Mustafića na oslobađanju ove četverice napadača na Zvornik. Za njihovo oslobađanje urgirao je i Neđo Bošković, načelnik kontraobavještajne službe iz Beograda, kome je Milorad Ulemek Legija bio član najužeg ličnog obezbjeđenja. Ulemek Senič (Milorad Ulemek Legija) posjedovao je lično naoružanje ,,hekler i koCh GB“, službeno oružje pripadnika obavještajnih službi. Preko hidroelektrane na Drini u Srbiju ih je prebacio Mustafa Jatić, uz pomoć inspektora Fadila Mujića oko 18: 45 sati. Zauzvrat, oni su Fadila i njegovu porodicu iz Zvornika prebacili u Srbiju.
U jutarnjim satima, dok se napad na grad Zvornik provodio punom silinom, na barikadi branitelja, na Kamenom mostu kod Kamenice, zaustavljeno je vozilo u kome su bila tri lica koja su u prtljažniku vozila veće količine sumnjivog bijelog praha. Iz policijske stanice u Zvorniku branitelji su dobili instrukcije da puste ova lica, uz obrazloženje da se radi o kolegama iz Vlasenice. U gradskoj zoni Zvornika počinjen je veći broj ubistava civila.
Naoružane skupine su ubistva vršile selektivno, po spiskovima stanovnika u gradskim naseljima i spiskovima stanara objekata zajedničkog stanovanja. Tražili” su, po unaprijed pripremljenim spiskovima, osobe boljeg imovnog statusa ili ugledne nesrbe, pljačkali i likvidirali one koji nisu uspjeli pobjeći iz Zvornika. lz Zvornika su u noći prije napada i tog dana ujutro pobjegli prema Kula Gradu, Sultanovićima, Snagovu i Kamenici Bošnjaci, uglavnom svi nosioci odgovornih funkcija u organima vlasti. Na sastanku vojnog i civilnog srpskog rukovodstva koji jeodržan naveče, drugog dana po okupaciji Zvornika, zamjenik komandanta Srpske dobrovoljačke garde, Željka Ražnatovića Arkana, major Marko Pejić Peja podnosi raport pukovniku Jugoslovenske narodne armije, Svetozaru Miloševiću, da je Zvornik ,,oslobođen“.
Odlomak iz djela: Nazim Ibrahimović; Hazim Karić, Skinuti sa hljeba i vode, str. 17-23.
Priredio: Resul S. Mehmedović
Dialogos