Formiranje patriotskih snaga na prostoru općine Novi Travnik vezuje se za odluku donesenu 26. septembra 1991. godine, kada je formiran Krizni štab u prostorijama Radničkog doma, čiji je zadatak bio da formira Patriotsku ligu Novi Travnik, kao vojno krilo koje treba organizirati i naoružati sa zadatkom odbrane u slučaju agresije na opštinu Novi Travnik i Bosnu i Hercegovinu. Odluka je realizirana. Novi Travnik je bio poznat i po namjenskoj industriji, pa je prioritetni zadatak bio sačuvati naoružanje i teška oruđa koja su se nalazila u preduzeću “Bratstvo” Novi Travnik, kako ne bi završili u rukama agresora.
Oruđa i oružje su sačuvani i u kasnijim događajima odigrali su presudnu ulogu u odbrani Republike Bosne i Hercegovine. U februaru 1992. godine urađen je Plan odbrane općine. Prve značajne količine naoružanja i municije jedinica Patriotske lige Novi Travnik bile su porijeklom iz miniranog skladišta JNA u Slimenima. U saradnji sa Štabom TO Novi Travnik vršeno je izviđanje platoa Ravno Rostovo i ovladavanje tim prostorom, mada je taj prostor pripadao opštini Bugojno. U aprilu 1992., jedinice Patriotske lige Novi Travnik su se pretpotčinile Štabu TO Novi Travnik.
Krajem marta i početkom aprila 1992. godine, HVO i HOS su otvoreno opstruirali rad legalnih organa vlasti na području općine Novi Travnik. Iako u teškim uvjetima, Štab TO Novi Travnik još uvijek je funkcionirao, pa je tako 05. aprila .1992. godine komandant Opštinskog štaba TO mobilizirao jedinicu Lahki artiljerijsko-raketni vod protivzračne odbrane (LARV PVO) koji je odmah zauzeo vatreni položaj i uključen u funkciju odbrane fabrike i grada. U početku, u toj jedinici su se nalazili pripadnici i bošnjačkog i hrvatskog naroda (pripadnici srpskog naroda se nisu odazvali) djelujući kao jedna cjelina. Takvo stanie je potrajalo do 19. juna 1992. godine, kada su “saveznici” napustili jedinicu i pristupili paravojnoj formaciji HVO-a. Od 20. aprila .1992. godine OpŠTO Novi Travnik ubrzao je aktivnosti na organiziranju novih jedinica TO kada se pristupilo formiranju rejonskih štabova TO (RjŠTO), čiji je zadatak bio da se što prije formiraju jedinice i naoružaju naoružanjem i opre-mom koje je postojalo kod stanovništva. Tako su formirani štabovi: RjŠTO Opara, u čiji sastav su ušle MZ Rostovo, Zagrlje, Opara i Trenica; RjŠTO Sinokos u čiji su sastav ušle MZ Vodovod, Šenkovići, Margetići; RjŠTO Kasapovići koji se popunjavao od v/o vlastitog stanovništva, stanovništva iz sela Isakovići i stanovništva iz dijela grada – (današnja ulica Kalinska). Dana 24. maja 1992. godine izvršena je reorganizacija OpŠTO Novi Travnik. Istovremeno, pripadnici jedinica HVO-a i HOS-a postavljali su kontrolne punktove na saobraćajnicama koje vode ka gradu, te na taj način vršile ograničavanje i kontrolu kretanja stanovništva. Ovo je rađeno mimo odobrenja OpŠTO i policije u kojima su još uvijek bili pripadnici hrvatskog naroda. Na sučeljavanje sa postrojbama HVO-a nije se dugo čekalo. Prvi napad HVO-a na pripadnike Armije RBiH uslijedio je u junu 1992. godine. Isticali su da političko rješenje općine nije onakvo kako su oni htjeli. Dana 19. juna 1992. godine, postrojbe HVO-a su izvršile iznenadni opći napad na Općinski štab TO Novi Travnik i jedinice Teritorijalne odbrane. Pokušale su da ovladaju gradom i privrednim subjektima, a naročito Kombinatom “Bratstvo”, gdje se proizvodilo naoružanje. Navodni uzrok za napad je skidanje zastave HVO-a sa zgrade OpŠTO Novi Travnik, gdje ona nije trebala ni biti, jer HVO nije boravio u tim prostorima. Zapravo, prvi oružani napad Hrvatskog vijeća obrane i HOS-a na jedinice Teritorijalne odbrane izvršen je 18. juna 1992. godine. Komandant Teritorijalne odbrane Novi Travnik je 19. juna 1992. pozvan od strane Kriznog štaba općine Novi Travnik na pregovore, u zgradu Skupštine općine, s ciljem smirivanja situacije. Tom prilikom mu je postavljen uvjet da do 19:00 sati jedinice Teritorijalne odbrane pređu pod komandu Hrvatskog vijeća obrane, a ako ne pristanu – bit će prema njima primijenjena sila. Odlučeno je da se ultimatum Hrvatskog vijeća obrane ne prihvati. U međuvremenu su u Novi Travnik stizale jedinice Hrvatskog vijeća odbrane i HOS-a iz drugih gradova Srednje Bosne. Zakazan je, zatim, novi sastanak u Domu kulture Novi Travnik, gdje su pozvani predstavnici Teritorijalne odbrane i Bošnjaci iz civilne vlasti. Umjesto na sastanak u Dom kulture, odvedeni su u kafić “Grand” i pretučeni, a jedinice Hrvatskog vijeća obrane i HOS-a napale su zgradu Štaba Teritorijalne odbrane Novi Travnik.
Dana 20. juna 1992. godine održani su pregovori predstavnika Teritorijalne odbrane RBiH i Hrvatskog vijeća obrane – postignut je dogovor o smirivanju situacije i razmjeni zarobljenika. Drugi napad HVO na pripadnike Armije RBiH desio se 19. oktobra 1992. godine, kada je Hrvatsko vijeće obrane Novi Travnik napalo jedinice Armije RBIH Novi Travnik. Borbe su vođene na cijelom prostoru općine Novi Travnik. Hrvatsko vijeće obrane je nastojalo uspostaviti kontrolu nad komunikacijom Vitez – Novi Travnik – Gornji Vakuf – Prozor. Borbe su trajale sve do 10. novembra 1992. godine, kada je uspostavljeno krhko primirje. U borbama je bilo dosta poginulih i ranjenih, a izvršena je nevidljiva podjela grada, na “donji dio”, pod kontrolom HVO-a, i “gornji dio”, uključujući i fabriku “Bratstvo” Novi Travnik, pod kontrolom Armije RBiH. Na osnovu iste zapovijesti, od 20. do 27. oktobra 1992. godine HVO je vršio napade na pripadnike i jedinice Armije RBiH i na drugim prostorima Srednje Bosne (Travnik, Novi Travnik i Vitez). Sinhronizirano, u istom periodu odvijala se ofanziva velikosrpskog agresora na grad Jajce, koji je tada i osvojen, a veliki broj stanovništva protjeran. Početkom mjeseca septembra 1992. godine formiran je i Treći bataljon OpŠT0 Novi Travnik. Tog mjeseca Druga četa Prvog bataljona upućena je na zadatak na visočko bojište. U vremenu od petnaest dana na tom bojištu (rejon Mandino brdo) izvršila je četiri diverzije i uništila četiri agresorska bunkera. Devetog septembra 1992. godina Prvi bataljon OpŠTO Novi Travnik (bez 2. čete, koja je bila na visočkom bojištu) upućen je na zadatak na područje općine Donji Vakuf, rejon sela Klinde. Borbena dejstva je izvodio u sadjejstvu sa jednim bataljonom iz Općinskog štaba Bugojno. Druga četa ovog bataljona upućena je na igmansko bojište. Krenula je na zadatak 05. oktobra 1992. godine pravcem: Novi Travnik – Gornji Vakuf- Jablanica – Konjic – Tarčin – Pazarić. Jedinica je u popodnevnim satima stigla u selo Pazarić i smještena u kasarnu. Sutradan, u ranim jutarnjim satima, upućena je na Igman. Izvršavala je zadatke u sastavu i pod komandom Taktičke grupe (TG) Igman. U novembru 1992. godine jedna jedinica veličine voda upućena je na Karaulsku goru, s ciljem priključenja Karaulskom odredu i dijelu 17. krajiške brigade, koje su spriječavale prodor srpsko-crnogorskog agresora prema selu Karaula i dalje prema Turbetu i Travniku. Na isti zadatak upućen je Prvi bataljon, 14.11.1992. godine. U toku noći s 14. na 15. novembar stigao je do sela Potkraj i Đelilovac, gdje je formirana linija odbrane koja je uz manje izmjene, na tom mjestu i ostala do kraja rata. 05. novembra 1992. godine došlo je do ukrupnjavanja vojnih struktura. Od jedinica OpŠO Novi Travnik formirna je 308. brdska brigada Novi Travnik koja je ušla u sastav Trećeg korpusa Armije RBiH.