Operacija Una je bio naziv vojne operacije u kojoj je Hrvatska vojska sa teritorije Republike Hrvatske napala 4 zapadnokrajiške opštine Republike Srpske (Novi Grad, Kostajnica, Kozarska Dubica, Gradiška). Operacija je počela 18. septembra 1995. godine, a završila se već idućeg dana (19. septembra) teškim porazom Hrvatske vojske.
Cilj akcije je bio zauzimanje Prijedora i okupacija cele teritorije istočno od puta Gradiška – Prijedor. Akciju Una je sa juga, mesec dana kasnije, pratila kombinovana akcija Hrvatske vojske, HVO-a i 5. korpusa (većinski muslimanske) Armije BiH pod nazivom Južni potez.
Zbog agresije Hrvatske na Republiku Srpsku i teškog poraza, u hrvatskoj javnosti se veoma malo zna o ovoj neuspešnoj operaciji.
Plan i poraz
Operacija Una je bila posljedica euforije nakon operacije Oluja, zbog čega je Glavni štab HV očekivao da će moći brzo zauzeti ove dijelove Republike Srpske. Operacija je bila i prethodnica operacije Južni potez, da bi Hrvati, nakon eventualnog zauzimanja tih opština, zaprečili Muslimanima prilaz do rijeke Save.
Okosnicu odbrane činila su tri rezervna (borci preko 50 i 60 godina) bataljona, po jedan iz Dubičke, Novigradske i Gradišćanske brigade; svega, 1500 boraca. Nakon odbrane domaćina, drugi dan su u boj stupile i vojne jedinice Vojske Republike Srpske koje su povučene sa drugih linija fronta – prevashodno policijske snage. U bitku su sa banjаlučkog aerodroma prvog dana krenula i dva srpska aviona tipa 21-Jastreb koja su bombardovala hrvatsku kolonu na regionalnom putu Sisak – Hrvatska Dubica na dionici Živaja – Šaš. U toj akciji oboren je jedan jastreb kod Novog Grada. Slijedećeg dana hrvatsku artiljeriju i snage na mostobranu napalo je više aviona tipa Ј-22 Орао.
Tiha diplomatija i posljedice
Zeleno svijetlo za ovu akciju dali i sami američki diplomati (Ričard Holbruk). Franjo Tuđman je operaciju planirao mimo zapovjednika glavnog stožera Hrvatske vojske. Nakon pretrpljenog poraza došlo je do smjena u štabu HV, a sama akcija je bila zataškana. Hrvatska strana je poraz opravdavala teško ukopanom srpskom vojskom, pomenula je čak i vazdušne udare srpskih aviona iz Batajnice, kojih nije bilo.
Prilikom napada, hrvatske snage su počinile i masovne zločine kod fabrike Knežopoljka, ubivši svakog civila kojeg su presreli na lokalnom putu Kozarska Dubica – Kostajnica, koji su dokumentovani i pred Haškim tribunalom. Tada je na svirepi način ubijeno 44 civila, a ranjeno 38. Veliku ulogu u spriječavanju daljeg prodora hrvatskih jedinica prema dubini teritorije i odbrani Kozarske Dubice imao je interventni vod civilne policije, koji je taj dan procentualno pretrpio najveće gubitke. Pripadnici interventnog voda civilne policije su se i sutradan devetnaestog septembra u rejonu sela Gradine sukobili sa hrvatskom vojskom koja je prešla na teritoriju Republike Srpske. Tom prilikom smrtno je stradao jedan policajac, a više ih je lakše ranjeno.