Slobodan Milošević je tajno namjeravao da stvori srpsku državu
Piše: Dženana Karup Druško – avangarda.ba
U presudama Haškog tribunala u većem ili manjem obimu u uvodu je utvrđivan kontekst, odnosno kako je došlo do sukoba u Bosni i Hercegovini, i kako se on poslije odvijao, jer su i tužitelji i sudije smatrali da je to potrebno i neophodno zbog dokazivanja optužnica, odnosno teških djela za koja su optuživani pojedinici pred ovim međunarodnim sudom. Ove (pravne) činjenice utvrđivane pred Haškim tribunalom od velike su važnosti, pogotovo nakon okončanja njegovog mandata kao prvog međunarodnog krivičnog suda od Drugog svjetskog rata, jer haško naslijeđe, odnosno njegove arhive, predstavljaju ključni izvor za proučavanje činjenica o sukobima na prostoru bivše Jugoslavije. S jedne strane to je važno zbog brojnih istraživača i historičara iz cijelog svijeta koji proučavaju ovu temu, a s druge strane – što je za zemlje nekadašnje SFRJ možda i važnije jer se s godinama, prvenstveno uz lobiranja Srbije i Hrvatske (i njihovih suradnika u BiH) sve više pokušavaju interpretirati činjenice kako bi se “dokazalo” da je u BiH vođen isključivo građanski rat u kome je bilo više sukobljenih strana koje su činile zločine, a pojedinci iskrivljene haške činjenice koriste čak i za historijski revizionizam. Ove činjenice bi trebale biti važne i sudijama i tužiteljima, kako onima koje zanima međunarodno pravo koje je u radu Haškog tribunala razvijano, tako, možda još i više sudijima i tužiteljima iz BiH koji bi u postupcima u BiH trebali nastaviti rad Međunarodnog krivičnog suda za bivšu SFRJ, koristeći njegovo bogato naslijeđe, a ne svojim radom pokušati pobiti utvrđene činjenice, čemu, nažalost, sve više svjedočimo.
“Tribunal je vršeći svoju funkciju odgovorio na pitanje – zašto je bio rat u Jugoslaviji i kakav je to bio rat. Analiza svih presuda izrečenih do kraja aprila 2015. godine pokazala je da je Tribunal utvrdio prirodu sukoba i ciljeve zaraćenih strana. Bio je to, prema nalazima, međunarodni oružani sukob. Ekspanzionistički rat za teritorije, prvo Srbije protiv Hrvatske, a potom Srbije i Hrvatske protiv Bosne i Hercegovine. Srbija Slobodana Miloševića i Hrvatska Franje Tuđmana nameravale su da stvore velike etnički što čistije države – Veliku Srbiju i Veliku Hvatsku. Srbija, na račun Hrvatske i BiH, Hrvatska na račun BiH. Ceneći dokaze i Tužilaštva i odbrane, sudije su našle da je rat u bivšoj Jugoslaviji bio međunarodni u svim fazama zbog direktnog i indirektnog učešća Srbije i Hrvatske. Rat putem posrednika (proxy war). Rečnikom presuda: Srbija i Hrvatska bile su u ratu sa BiH posredstvom Vojske Republike Srpske i Hrvatskog vijeća obrane, nad kojima su imale opštu kontrolu. Rat je, prema presudama, bio rasprostranjeni i sistematski, diskriminatorni napad na civilno stanovništvo; etničko čišćenje bilo je cilj, a ne posledica rata, kako su tvrdile redom sve odbrane. Cilj vlasti Bosne i Hercegovine, napadnute sa dve strane, bio je – odbrana i oslobađanje celokupne teritorije” ¬– napisala je u briljantnoj analizi Julija Bogoeva, pravnica, novinarka iz Beograda, višegodišnji izvještač iz Tribunala, koja je 13 godina radila i kao analitičar u Tužilaštvu Tribunala (http://www.toaep.org/ops-pdf/5-bogoeva).
Avangarda u nastavcima donosi činjenice koje je Haški tribunal utvrdio tokom godina, u više postupaka, a koje govore o stvaranju i razbijanju bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, nastanku nacionalnih partija, sukobima i ratu u BiH, te koliko su tome doprinjele ideje i želje za stvaranjem Velike Srbije i Velike Hrvatske. Ove činjenice bitne su kako za sve građane koji žive u država nastalim raspadom SFRJ, tako još više za buduće generacije koje iz haških presuda mogu učiti o prošlosti obilježenoj, nažalost, ratovima u kojima su počinjeni stravični masovni zločini. Ali, i naučiti do čega mogu dovesti mržnja, neslaganje i neuvažavanje drugih i drugačijih.
Ono što se razvilo u potpuni raspad Jugoslavije, onakve kakvu je maršal Tito poznavao, vjerovatno je započelo krajem osamdesetih, u onoj meri u kojoj postepeni politički procesi uopšte imaju tačno određen početak. Raspadu su prethodili teški finansijski problemi koji su doveli do dugotrajne privredne krize. Jugoslavija je dugo slijedila vlastiti jedinstveni sistem socijalističkog samoupravljanja, koji ju je izdvajao od ostalih komunističkih zemalja. Tokom osamdesetih godina uveliko se smatralo da je taj sistem odgovoran za privredne probleme zemlje. Zatim se, krajem osamdesetih, ono što je započelo kao privredna kriza pretvorilo u veliku političku krizu. Jugoslavenska jednopartijska država, u kojoj je sva politička moć bila u rukama Saveza komunista, sve više se smatrala prevaziđenom. Istovremeno je svuda slabio istočnoevropski komunizam.
U skladu s tim, 1988. je došlo do sveobuhvatne političke i ustavne reforme. Ukinuta je kompletna struktura socijalističkog samoupravljanja, onakva kakva je bila učahurena u saveznom Ustavu, ukinute su mnoge ustavne natuknice o radničkoj klasi kao političkom subjektu i nosiocu vlasti i okončana je vodeća politička uloga Saveza komunista. U republikama je nacionalizam preuzeo ulogu posebne vrste komunizma koji je zemlja dotad imala, ali su mnogi stari komunistički rukovodioci i dalje ostali na vlasti.
Slovenija Slovencima
Događaji u Srbiji i Sloveniji tokom 1988. i 1989. nagovijestili su predstojeću opasnost po jedinstvo federacije. Mjere koje je Srbija poduzela da okonča autonomnost pokrajine Kosovo provedene su tako nemilosrdno da su uznemirile mnoge ne-Srbe, koji su u tome vidjeli ono što njih ubuduće eventualno čeka u rukama Srbije. Na XIV Kongresu Saveza komunista 1989, srpski delegati pokušali su, takođe, da u korist republika sa većim stanovništvom, kao što je Srbija, principom jedna osoba jedan glas, izmijene osnovnu karakteristiku Ustava, to jest jednako pravo glasa republika. To je dovelo do povlačenja slovenačkog rukovodstva iz Partije i odlaske predstavnika Hrvatske i Bosne i Hercegovine sa Kongresa.
Te iste godine – 600-te godišnjice bitke na Kosovu – mnogi srpski mitinzi održavani su u čast te bitke i na svakom je podržavan srpski nacionalizam. Za Srbe njihova borba iz četrnaestog stoljeća protiv turskog neprijatelja, bez pomoći drugih balkanskih naroda, predstavlja ratni poklič za Veliku Srbiju. Slobodan Milošević, tada već moćna politička ličnost u Srbiji, kao partijski rukovodilac održao je govor na masovnom mitingu na mjestu same bitke. Govorio je kao zaštitnik i pokrovitelj Srba širom Jugoslavije, izjavljujući da neće nikom dozvoliti da bije srpski narod. To je uveliko pojačalo njegovu ulogu karizmatskog vođe cjelokupnog srpskog naroda u svakoj od republika, nakon čega je njegova moć brzo rasla.
Tokom osamdesetih u Sloveniji je rastao osjećaj nacionalizma, Slovenija Slovencima, a s tim i sve veće neprijateljstvo prema onim Jugoslavenima koji nisu Slovenci. Izgleda da su Slovenci bili prva etnička grupa koja je zaključila da federativna Jugoslavija više nije za njih. Možda donekle kao reakcija na ono što se događalo u Srbiji, slovenačko rukovodstvo usvojilo je vlastitu nacionalističku političku platformu i 1989. formalno izmjenilo republički Ustav ovlašćujući slovenačku Skupštinu da može poduzeti mjere zaštite statusa i prava republike od organa Federacije.
Ovu dopunu jugoslavenski Ustavni sud proglasio je neustavnom, ali je u decembru 1989. Slovenija odlučila da ignoriše odluku suda. Tokom sljedećih osamnaest mjeseci i ostale republike sve više su ignorisale saveznu vlast. Zatim je u decembru 1990. u Sloveniji održan plebiscit na kome je ogromna većina glasala za nezavisnost od Jugoslavije.
Franjo Tuđman: u Hrvatskoj su suvereni samo Hrvati
U Hrvatskoj su izbori 1990. rezultirali stvaranjem izraženo nacionalističke vlade koju je predvodio dr. Franjo Tuđman, koji je nakon preuzimanja vlasti izmjenio Ustav Republike kako bi stvorio Hrvatsku kao nacionalnu državu Hrvata, s tim da su građani drugih nacionalnosti samo manjine, bez statusa naroda. Franjo Tuđman je izjavio da su u Hrvatskoj suvereni samo Hrvati. Na plebiscitu u Hrvatskoj održanom 1991. ogromna većina glasala je za nezavisnost.
Neposredno prije održavanja hrvatskog plebiscita, Crna Gora i Srbija, uz pomoć glasova ranijih autonomnih pokrajina koje je sad kontrolisala Srbija, privremeno su blokirale uobičajenu rotaciju članova kolektivnog saveznog predsjedništva, spriječivši imenovanje Hrvata koji je bio na redu za mjesto predsjednika Predsjedništva. To je dovelo do velike zabrinutosti u ostalim republikama.
U Bosni i Hercegovini je Skupština 15. oktobra 1991. objavila suverenost republike, nakon čega su srpski skupštinski delegati 24. oktobra 1991. proglasili zasebnu Skupštinu srpskog naroda. Zatim je Bosna i Hercegovina u martu 1992. proglasila svoju nezavisnost nakon referenduma u februaru pod pokroviteljstvom bosanskih Muslimana i uz izvjesnu saradnju bosanskih Hrvata. Bosanski Srbi su se protivili održavanju referenduma i u velikoj većini su se uzdržali od glasanja. Evropska zajednica i Sjedinjene Države priznale su nezavisnost Bosne i Hercegovine u aprilu 1992. U međuvremenu je, 9. januara 1992, proglašena Republika Srpskog naroda Bosne i Hercegovine, koja je trebala stupiti na snagu ako Bosna i Hercegovina bude međunarodno priznata. Kasnije je taj entitet postao Republika Srpska.
Makedonija je takođe proglasila svoju nezavisnost u septembru 1991. Srbija i Crna Gora su u međuvremenu nastavile podržavati koncept savezne države, ne više pod starim nazivom nego kao Savezna Republika Jugoslavija, isključivo pod srpskom dominacijom i sastavljena samo od Srbije i Crne Gore. Država je zvanično osnovana u aprilu 1992. Time je dovršen raspad bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Državni socijalizam u Jugoslaviji su, ustvari, zamijenili nacionalizmi svake od republika bivše Jugoslavije osim Bosne i Hercegovine, u kojoj jedino nije postojala jedna jedina nacionalna većina.
U Hrvatskoj je zategnutost među različitim zajednicama već 1990. bila u porastu, šireći se u dijelove Bosne i Hercegovine, a jedinice Jugoslavenske narodne armije, pod kontrolom Beograda, glavnog grada federacije, raspoređene su po tim područjima da bi, navodno, održavale red. Posljedica je bila da su duž bosanske granice, u većinsko srpskim područjima, lokalni Srbi počeli proglašavati autonomna područja unutar Hrvatske; jedno u Krajini, a drugo prema istoku u istočnoj Slavoniji, te na taj način djelotvorno isključili hrvatski utjecaj i kontrolu sa tih područja.
SAO Krajine
U presudi Milanu Martiću (optužen za zločine na području Hrvatske), koju je sudsko vijeće u kome su bile sudije Bakone Justice Moloto (predsjedavajući), Janet Nosworthy i Frank Höpfel izreklo 12. juna 2007. godine, detaljno se govori o nastanku SAO Krajina, što je bilo bitno za kasniji razvoj događaja u BiH:
Općine iz regija Sjeverne Dalmacije i Like u jugozapadnoj Hrvatskoj, proglasile su 21. decembra 1990, SAO Krajinu. (…) 1. aprila 1991, Izvršno vijeće SAO Krajine je donijelo odluku o pripajanju SAO Krajine Srbiji i tom odlukom je bilo predviđeno da se u SAO Krajini primjenjuju Ustav i zakoni Srbije, kao i ustavno-pravni sistem SFRJ. (…) 29. maja 1991. formirana je vlada SAO Krajine i za njenog predsjednika imenovan je Milan Babić koji je imenovao Milana Martića za ministra odbrane. (…) 25. juna 1991, Hrvatska i Slovenija su proglasile nezavisnost od Jugoslavije. Međutim, 8. jula 1991, postignut je međunarodni sporazum prema kome su Hrvatska i Slovenija odložile sprovođenje svoje nezavisnosti u djelo do 8. oktobra 1991. (…) 1. augusta 1991. Vlada SAO Krajine je donijela odluku da se u SAO Krajini primjenjuje Zakon o odbrani Srbije.
(…) Već od augusta 1990. i tokom ljeta 1991. funkcioneri iz MUP-a Srbije, među kojima su bili i načelnik SDB-a Jovica Stanišić i službenik SDB-a, Franko Simatović zvani Frenki, održavali su sastanke s rukovodstvom SAO Krajine, a posebno s Milanom Martićem, u vezi s pružanjem finansijske, logističke i vojne pomoći. (…) Vlada SAO Krajine upućivala je vladi Srbije zahtijeve za vojnu pomoć, a dokazi pokazuju da je tim zahtijevima često udovoljavano. Policija SAO Krajine uglavnom se finansirala pomoću materijalnih i finansijskih sredstava iz MUP-a i SDB-a Srbije. Štaviše, postoje dokazi o tome da je Radmilo Bogdanović SAO Krajini slao naoružanje iz Srbije preko Bosanskog Novog u BiH. Počev od kraja aprila 1991. Dušan Smiljanić, načelnik bezbjednosti u 10. korpusu JNA u Zagrebu, stupio je u vezu sa vodećim ličnostima SDS-a u SAO Krajini i dostavio Srbima u Krajini veliku količinu pješadijskog i artiljerijskog naoružanja iz skladišta JNA. (…) 19. decembra 1991, Skupština SAO Krajine je proglasila Republiku Srpsku Krajinu.
Predsjednik Srbije, Slobodan Milošević, javno je podržavao očuvanje Jugoslavije kao federacije čiji bi dio, pored ostalih, bila i SAO Krajina. Međutim, Slobodan Milošević je tajno namjeravao da stvori srpsku državu. Milan Babić je posvjedočio da je Slobodan Milošević namjeravao da stvori takvu srpsku državu putem formiranja paravojnih snaga i izazivanja incidenata kako bi se omogućila intervencija JNA, u početku s ciljem razdvajanja zaraćenih strana, ali potom u cilju obezbjeđenja teritorija koje su predviđene da budu dio buduće srpske države.
(…) Prema riječima saveznog sekretara za odbranu SFRJ generala Veljka Kadijevića, zadatak JNA postao je zaštita “srpskog naroda u Hrvatskoj na način što će se svi krajevi s većinskim srpskim stanovništvom osloboditi u svakom pogledu od prisustva hrvatske vojske i hrvatske vlasti”. 12. oktobra 1991. general Blagoje Adžić, načelnik Generalštaba JNA, izjavio je da je glavni zadatak JNA da se spriječi “širenje međunacionalnih sukoba i ponavljanje genocida nad srpskim narodom u Hrvatskoj.”
Napori na ujedinjavanju hrvatske Krajine i Bosanske Krajine nastavljeni su tokom 1992. i sve do 1995. godine. Dokazi pokazuju da je rukovodstvo RSK nastojalo da ostvari savez, a na kraju i ujedinjenje, sa RS u BiH, i da je Milan Martić bio za takvo ujedinjenje. U jednom pismu od 3. aprila 1993. koje je, pored ostalih, Milan Martić, kao ministar unutrašnjih poslova, uputio Skupštini RS, a koje je napisano u ime “Srba iz RSK”, zagovara se sjedinjenje “dveju srpskih država kao prva etapa stvaranja svesrpske države”.
Zajednički cilj
Tužiteljstvo tvrdi, navodi se dalje u presudi, da je zajednički cilj UZP-a bio “prisilno uklanjanje većeg dijela hrvatskog, muslimanskog i drugog nesrpskog stanovništva približno s jedne trećine teritorije Republike Hrvatske, te velikih dijelova Republike Bosne i Hercegovine, s ciljem da ta teritorija postane dio nove države pod srpskom dominacijom.” Iz dokaza se vidi da je od početka 1991. godine postojao politički cilj ujedinjenja srpskih područja u Hrvatskoj i u BiH sa Srbijom, kako bi se stvorila jedinstvena teritorija.Pored toga, dokazi pokazuju da su vlada i organi vlasti SAO Krajine, a potom i RSK, u potpunosti prihvatili ovaj cilj i zalagali se za njega, nastojeći da ga ostvare u saradnji sa srpskim rukovodstvom u Srbiji i u RS u BiH.
Pretresno vijeće smatra da takav cilj, to jest ujedinjenje sa drugim područjima sličnog nacionalnog sastava stanovništva, sam po sebi ne predstavlja zajednički cilj u smislu pravnih normi vezanih za UZP, shodno članu 7(1) Statuta. Međutim, u slučajevima u kojima stvaranje takvih teritorija namjerava da se postigne činjenjem krivičnih dela sankcionisanih Statutom, to može da bude dovoljno da bi predstavljalo zajednički kažnjivi cilj.
Dokazi pokazuju da su, počev od oružanog napada na pretežno hrvatsko selo Kijevo u avgustu 1991, snage MUP i TO SAO Krajine bile u sadejstvu sa JNA. Od tog trenutka, JNA je čvrsto stala na stranu vlasti SAO Krajine u borbi za preuzimanje kontrole nad teritorijom u cilju ujedinjenja pretežno srpskih područja.
(…) Najkasnije od augusta 1991, politički cilj ujedinjenja srpskih područja u Hrvatskoj i BiH sa Srbijom u svrhu stvaranja jedinstvene teritorije sprovođen je putem rasprostranjenih i sistematskih oružanih napada na pretežno hrvatska i druga nesrpska područja, kao i putem činjenja djela nasilja i zastrašivanja.
Po mišljenju Pretresnog vijeća, ova kampanja nasilja i zastrašivanja, usmjerena protiv hrvatskog i drugog nesrpskog stanovništva, bila je posljedica stava koji je zauzelo rukovodstvo SAO Krajine, a potom i RSK, da suživot sa Hrvatima i drugim nesrpskim stanovništvom na, kako je to Milan Martić rekao, “našim srpskim teritorijama SAO Krajine”, nije moguć. Stoga je sprovođenje političkog cilja stvaranja jedinstvene srpske teritorije u tim okolnostima nužno iziskivalo prisilno uklanjanje nesrpskog stanovništva sa teritorije SAO Krajine i RSK. Pretresno vijeće, stoga, zaključuje van razumne sumnje da je zajednički cilj UZP-a bio uspostavljanje etničke srpske teritorije putem raseljavanja hrvatskog i drugog nesrpskog stanovništva.
Iz haških arhiva (I): Srpski i hrvatski nacionalisti u svojim zahtjevima za veliku Srbiju i veliku Hrvatsku pozivaju se na davno prohujale dane, http://avangarda.ba/detaljno-2.php?id=665
(U sljedećem nastavku: Mart 1992: “Rukovodstvo srpskog naroda i Srbi u cjelini spremni za rat, ako se ne prihvati konfederalna Bosna i Hercegovina”)