Vojska Republike Srpske (VRS) je bila vojna sila Republike Srpske od 1992. do 2005. godine za vrijeme i poslije Rata u BiH. Naslijedila je tadašnju JNA na teritoriji BiH, kako u vojnom kadru, tako i u infrastrukturi i naoružanju. Finansirana je iz Beograda, kako za vrijeme Rata u BiH, tako i nakon Dejtonskog sporazuma. Tek nakon jačeg angažmana međunarodne zajednice u BiH, finansiranje VRS-a iz Beograda je prestalo. Vojska Srpske republike Bosne i Hercegovine je osnovana 12. maja 1992. godine odlukom Narodne skupštine Srpske Republike BiH u Banjoj Luci.
VRS zajedno sa ostalim srpskim snagama je bila jedna od strana u ratu u Bosni i Hercegovini od 1992. do 1995. godine. Gotovo svo ratno rukovodstvo VRS-a je optuženo ili osuđeno pred MKSJ za najteže zločine po međunarodnom pravu, što uključuje etničko čišćenje, zločine protiv čovječnosti, ratne zločine, urbicid, kulturocid i genocid. VRS je jedina vojska u svijetu koja je osuđena za genocid pred Haaškim tribunalom.
Od 1. januara 2006. nakon reforme odbrane u BiH, VRS je integrisana u sastav Oružanih snaga Bosne i Hercegovine i nastavlja tradiciju kroz Srpski puk u OS BiH.
Osnivanje
Krajem 1991. godine bilo je sasvim izgledno da će se Bosna i Hercegovina otcjepiti od tadašnje SFRJ. Ovakva ideja nije bila prihvaćena od strane srpskih političara u BIH, kao i od većine bosanskih Srba. Vojni vrh JNA na čelu s Veljkom Kadijevićem i Blagojem Adžićem se postepeno naoružavala vojna krila srpskih stranaka u BIH. Kako bi odvajanjem BIH od ostatka tadašnje Jugolsavije JNA postala suvišna i strana vojna sila, ona bi se morala povući s teritorije novopriznate i neovisne države Republike Bosne i Hercegovine. Kako su bosanski Srbi zapravo još vjerovali u ideju SFRJ i JNA kao njene vojne sile, nisu vjerovali u novu državu Bosnu i Hercegovinu na osnovu čega je iz dijelova JNA na području Bosne i Hercegovine 12. maja 1992. formirana nova vojska poznata pod nazivom Vojska Republike Srpske odlukom Narodne skupštine Srpske Republike Bosne i Hercegovine. Štab bivšeg banjalučkog korpusa JNA je preimenovan u štab VRS-a. Sjedište štaba je bilo na Palama.
1992.
Prve vojne operacija VRS je vršila u području Bosanske Posavine s ciljem zaposjedanja koridora i spajanje fizički odvojenih teritorija Republike Srpske. Ova operacija poznata je pod nazivom Operacija Koridor i trajala je od 7. juna do 26. juna 1992. kada su srpske snage zauzele gradove Bosanski Brod, Šamac, Derventu, Brčko, Odžak i Modriču. Daljnje operacije VRS je vršila s ciljem zauzimanja glavnog grada RBIH Sarajeva, što je bilo bezuspješno, ali su grad okružili i vršili iscrpljujuće artiljerijske napade po gradu. Zauzimanjem teritorija i gradova po istočnoj Bosni, srpske snage vrše etnička čišćenja i masovna protjerivanja nesrpskog stanovništva s toga područja. Tokom 1992. godine snage VRS zaposjedaju veliku teritoriju na području istočne Bosne, istočne Hercegovine, banjalučke regije, Bosanske Posavine i zapadne Bosne, a gradove Sarajevo, Goražde, Srebrenica, Žepa, Bihać stavljaju pod opsadu.
1993.
Početkom 1993. godine VRS vrši intenzivirane napade na području istočne Bosne i Posavine. U martu 1993. VRS pokreće ofenzivu s oklopnim snagama kod mjesta Karuše, s ciljem ovladavaja komunikacije Teslić-Doboj. Ova operacija nosila je kodni naziv “Posljednja šansa”, te je urodila velikim porazom. Tokom 1993. dolazi do sukoba između Hrvata i Bošnjaka u Hercegovini, u vrijeme čega srpske snage zauzimaju općinu Trnovo i probijaju linije Armije RBIH na području Igmana tokom operacije Lukavac 93. 15. novembra VRS pokreće ofanzivu prema Olovu što je završilo bezuspješno.
1994.
1994. VRS je vršile velike i intenzivne napade na enklave Bihać i Goražde. Bihać je VRS napadala tokom februarske ofanzive sa brda Grabež, kasnije zajedno sa snagama AP ZB iz pravca Velike Kladuše. Goražde su srpske snage napadale tokom aprila, te su gotovo napredovale do centra grada, ali je njihov proboj kasnije zaustavljen. Prilikom kršenja zone zabrane leta, srpskim snagama su oborena 4 borbena aviona od strane NATO-a.
1995.
Početak 1995. godine je bio obilježen velikim vojnim operacijama usmjerenim protiv VRS-a. 23. marta Armija RBIH zauzima Vlašić. Usljed vojnih gubitaka VRS vrši artiljerijske napade na zaštićene zone čime stradava veliki broj civila, što je izazvalo zračne udare NATO-a. Dana 2. juna 1995. srpska PVO je oborila jedan američki lovac F-16. VRS zajedno sa snagama SVK i Abdićevih pobunjenika 15. juna pokreće operaciju “Pauk” na Bihaćki okrug. Nakon zauzimanja Srebrenice 11. jula pripadnici VRS i drugih paravojnnih formacija počinile su genocid nad stanovništvom i ratnim zarobljenicima ubivši oko 8372 osoba. Dana 25. jula snage VRS zauzimaju Žepu. Napredovanjem snaga Armije RBIH, HVO i HV, srpske snage gube teritoriju u zapadnoj Bosni uključujući gradove Bosansku Krupu, Bosanski Petrovac, Drvar, Bosansko Grahovo, Glamoč, Donji Vakuf, Kupres, Ključ, Sanski Most, Mrkonjić Grad.
Ratna organizacija
Predsjednik Republike Srpske je vrhovni komandant Vojske Republike Srpske
Glavni štab VRS
– 1. Krajiški korpus, Banja Luka
– 2. Krajiški korpus, Drvar
– Istočno-bosanski korpus, Bijeljina
– Sarajevsko-romanijski korpus, Sarajevo
– Hercegovački korpus, Bileća
– Drinski korpus, Zvornik
Generali:
Ratko Mladić komandant Glavnog štaba VRS
Manojlo Milovanović Načelnik Glavnog štaba VRS
Zdravko Tolimir Načelnik za bezbenost Glavnog štaba VRS
Milan Gvero načelnik za moral i informisanje Glavnog štaba VRS
Momir Talić komandant 1.krajiškog korpusa
Grujo Borić komandant 2.krajiškog korpusa
Novica Simić, komandant Istočno-bosanskog korpusa
Radovan Grubač, komandant Hercegovačkog korpusa
Slavko Lisica, komandant 3. operativne grupe 1.krajiškog korpusa
Stanislav Galić, komandant Sarajevsko-romanijskog korpusa
Prištabske jedinice:
65. zaštitni motorizovani puk
1. gardijska motorizovana brigada
Srpska garda Ilidža
Garda Panteri
Ratno zrakoplovstvo i protizračna odbrana Vojske Republike Srpske
Osnivanjem 19. maja 1992. RV I PVO VRS je od JNA naslijedilo 22 aviona SOKO J-21 Jastreb, 12 aviona SOKO J-22 Orao, 22 helikoptera Gazela, 14 helikoptera Mi-8. Prve letove je zrakoplovstvo izvodilo s ciljem bombardovanja hrvatskih položaja u Bosanskoj Posavini.
Poslijeratni period
Nakon potpisivanja Daytonskog sporazuma Vojska Republike Srpske je priznata kao jedna od dviju zvaničnih vojnih sila Bosne i Hercegovine i kao zvanična vojna sila entiteta Republika Srpska. U Vojsci Republike Srpske počela postepena reforma. Sa oko 180.000 vojnika i oficira u nekoliko godina, broj osoblja je smanjen na 20.000 ljudi. Paralelno, došlo je do promjene u broju korpusa, sa ratnih šest, smanjeno je na četiri i na kraju na tri. Od 1. januara 2006. godine, Vojska Republike Srpske je ušla u sastav Oružanih snaga BiH kao Treći pješadijski puk „Republika Srpska“.